Friday, 20 December 2019

ವಿಶ್ವಕರ್ಮ ಸೂಕ್ತಮ್ vishwakarma suktam विश्वकर्म सूक्तम्

॥ ವಿಶ್ವಕರ್ಮಸೂಕ್ತಮ್ ॥

ಋಗ್ವೇದ ಕೇ ದಶಮ್ ಮಂಡಲ ಕೇ ಸೂಕ್ತ 81 ವ 82 ದೋನೋಂ ಸೂಕ್ತ ವಿಶ್ವಕರ್ಮಾ
ಸೂಕ್ತ ಹೈಂ । ಇನಮೇಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮೇಂ ಸಾತ-ಸಾತ ಮನ್ತ್ರ ಹೈಂ । ಇನ ಸಬ ಮತ್ರೋಂ
ಕೇ ಋಷಿ ಔರ ದೇವತಾ ಭುವನಪುತ್ರ ವಿಶ್ವಕರ್ಮಾ ಹೀ ಹೈಂ । ಯೇ ಹೀ ಚೌದಹ
ಮತ್ರಂ ಯಜುರ್ವೇದ ಅಧ್ಯಾಯ ಕೇ 17ವೇಂ ಮೇಂ ಮತ್ರಂ 17 ಸೇ 32 ತಕ ಆತೇ ಹೈಂ,
ಜಿಸಮೇಂ ಸೇ ಕೇವಲ ದೋ ಮನ್ತ್ರ 24ವಾಂ ಔರ 32ವಾಂ ಅಧಿಕ ಮಹತ್ವಪುರ್ಣ ಹೈಂ ।
ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮಾಂಗಲಿಕ ಪರ್ವ ಪರ ಯಜ್ಞ ಮೇಂ ಗೃಹ ಪ್ರವೇಶ ಕರತೇ ಸಮಯ, ಕಿಸೀ
ಭೀ ನವೀನ ಕಾರ್ಯ ಕೇ ಶುಭಾರಮ್ಭ ಪರ, ವಿವಾಹ ಆದಿ ಸಸ್ಕಾಂರೋ ಕೇ ಸಮಯ
ಇನಕಾ ಪಾಠ ಅವಶ್ಯ ಕರನಾ ಚಾಹಿಏ ।

ಋಗ್ವೇದ ದಶಮ ಮಂಡಲ ಸೂಕ್ತ 81 । 10.81
ಸ್ವರವಿರಹಿತ -

ಯ ಇಮಾ ವಿಶ್ವಾ ಭುವನಾನಿ ಜುಹ್ವದೃಷಿರ್ಹೋತಾ ನ್ಯಸೀದತ್ಪಿತಾ ನಃ ।
ಸ ಆಶಿಷಾ ದ್ರವಿಣಮಿಚ್ಛಮಾನಃ ಪ್ರಥಮಚ್ಛದವರಾँ ಆ ವಿವೇಶ ॥ 1॥

ಕಿಂ ಸ್ವಿದಾಸೀದಧಿಷ್ಠಾನಮಾರಮ್ಭಣಂ ಕತಮತ್ಸ್ವಿತ್ಕಥಾಸೀತ್ ।
ಯತೋ ಭೂಮಿಂ ಜನಯನ್ವಿಶ್ವಕರ್ಮಾ ವಿ ದ್ಯಾಮೌರ್ಣೋನ್ಮಹಿನಾ ವಿಶ್ವಚಕ್ಷಾಃ ॥ 2॥

ವಿಶ್ವತಶ್ಚಕ್ಷುರುತ ವಿಶ್ವತೋಮುಖೋ ವಿಶ್ವತೋಬಾಹುರುತ ವಿಶ್ವತಸ್ಪಾತ್ ।
ಸಂ ಬಾಹುಭ್ಯಾಂ ಧಮತಿ ಸಂ ಪತತ್ರೈರ್ದ್ಯಾವಾಭೂಮೀ ಜನಯನ್ದೇವ ಏಕಃ ॥ 3॥

ಕಿಂ ಸ್ವಿದ್ವನಂ ಕ ಉ ಸ ವೃಕ್ಷ ಆಸ ಯತೋ ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವೀ ನಿಷ್ಟತಕ್ಷುಃ ।
ಮನೀಷಿಣೋ ಮನಸಾ ಪೃಚ್ಛತೇದು ತದ್ಯದಧ್ಯತಿಷ್ಠದ್ಭುವನಾನಿ ಧಾರಯನ್ ॥ 4॥

ಯಾ ತೇ ಧಾಮಾನಿ ಪರಮಾಣಿ ಯಾವಮಾ ಯಾ ಮಧ್ಯಮಾ ವಿಶ್ವಕರ್ಮನ್ನುತೇಮಾ ।
ಶಿಕ್ಷಾ ಸಖಿಭ್ಯೋ ಹವಿಷಿ ಸ್ವಧಾವಃ ಸ್ವಯಂ ಯಜಸ್ವ ತನ್ವಂ ವೃಧಾನಃ ॥ 5॥

ವಿಶ್ವಕರ್ಮನ್ಹವಿಷಾ ವಾವೃಧಾನಃ ಸ್ವಯಂ ಯಜಸ್ವ ಪೃಥಿವೀಮುತ ದ್ಯಾಮ್ ।
ಮುಹ್ಯನ್ತ್ವನ್ಯೇ ಅಭಿತೋ ಜನಾಸ ಇಹಾಸ್ಮಾಕಂ ಮಘವಾ ಸೂರಿರಸ್ತು ॥ 6॥

ವಾಚಸ್ಪತಿಂ ವಿಶ್ವಕರ್ಮಾಣಮೂತಯೇ ಮನೋಜುವಂ ವಾಜೇ ಅದ್ಯಾ ಹುವೇಮ ।
ಸ ನೋ ವಿಶ್ವಾನಿ ಹವನಾನಿ ಜೋಷದ್ವಿಶ್ವಶಮ್ಭೂರವಸೇ ಸಾಧುಕರ್ಮಾ ॥ 7॥

ಋಗ್ವೇದ ದಶಮ ಮಂಡಲ ಸೂಕ್ತ 82 । 10.82

ಚಕ್ಷುಷಃ ಪಿತಾ ಮನಸಾ ಹಿ ಧೀರೋ ಘೃತಮೇನೇ ಅಜನನ್ನನ್ನಮಾನೇ ।
ಯದೇದನ್ತಾ ಅದದೃಹನ್ತ ಪೂರ್ವ ಆದಿದ್ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವೀ ಅಪ್ರಥೇತಾಮ್ ॥ 1॥

ವಿಶ್ವಕರ್ಮಾ ವಿಮನಾ ಆದ್ವಿಹಾಯಾ ಧಾತಾ ವಿಧಾತಾ ಪರಮೋತ ಸಂದೃಕ್ ।
ತೇಷಾಮಿಷ್ಟಾನಿ ಸಮಿಷಾ ಮದನ್ತಿ ಯತ್ರಾ ಸಪ್ತಋಷೀನ್ಪರ ಏಕಮಾಹುಃ ॥ 2॥

ಯೋ ನಃ ಪಿತಾ ಜನಿತಾ ಯೋ ವಿಧಾತಾ ಧಾಮಾನಿ ವೇದ ಭುವನಾನಿ ವಿಶ್ವಾ ।
ಯೋ ದೇವಾನಾಂ ನಾಮಧಾ ಏಕ ಏವ ತಂ ಸಮ್ಪ್ರಶ್ನಂ ಭುವನಾ ಯನ್ತ್ಯನ್ಯಾ ॥ 3॥

ತ ಆಯಜನ್ತ ದ್ರವಿಣಂ ಸಮಸ್ಮಾ ಋಷಯಃ ಪೂರ್ವೇ ಜರಿತಾರೋ ನ ಭೂನಾ ।
ಅಸೂರ್ತೇ ಸೂರ್ತೇ ರಜಸಿ ನಿಷತ್ತೇ ಯೇ ಭೂತಾನಿ ಸಮಕೃಣ್ವನ್ನಿಮಾನಿ ॥ 4॥

ಪರೋ ದಿವಾ ಪರ ಏನಾ ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಪರೋ ದೇವೇಭಿರಸುರೈರ್ಯದಸ್ತಿ ।
ಕಂ ಸ್ವಿದ್ಗರ್ಭಂ ಪ್ರಥಮಂ ದಧ್ರ ಆಪೋ ಯತ್ರ ದೇವಾಃ ಸಮಪಶ್ಯನ್ತ ವಿಶ್ವೇ ॥ 5॥

ತಮಿದ್ಗರ್ಭಂ ಪ್ರಥಮಂ ದಧ್ರ ಆಪೋ ಯತ್ರ ದೇವಾಃ ಸಮಗಚ್ಛನ್ತ ವಿಶ್ವೇ ।
ಅಜಸ್ಯ ನಾಭಾವಧ್ಯೇಕಮರ್ಪಿತಂ ಯಸ್ಮಿನ್ವಿಶ್ವಾನಿ ಭುವನಾನಿ ತಸ್ಥುಃ ॥ 6॥

ನ ತಂ ವಿದಾಥ ಯ ಇಮಾ ಜಜಾನಾನ್ಯದ್ಯುಷ್ಮಾಕಮನ್ತರಂ ಬಭೂವ ।
ನೀಹಾರೇಣ ಪ್ರಾವೃತಾ ಜಲ್ಪ್ಯಾ ಚಾಸುತೃಪ ಉಕ್ಥಶಾಸಶ್ಚರನ್ತಿ ॥ 7॥

ಯಜುರ್ವೇದ ಕೇ 17ವೇಂ ಅಧ್ಯಾಯ ಮೇಂ ಉಸಕಾ 24ವಾಂ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಮನ್ತ್ರ

ವಿಶ್ವಕರ್ಮನ್ ಹವಿಷಾ ವರ್ಧನೇನ ತ್ರಾತಾರಮಿನ್ದ್ರಮಕೃಣೋರವಧ್ಯಮ್ ।
ತಸ್ಮೈ ವಿಶಃ ಸಮನಮನ್ತ ದೈವೀರಯಮುಗ್ರೋ ವಿಹವ್ಯೋ ಯಥಾಸತ್ ॥ 24॥

ಹೇ ವಿಶ್ವ ಕೇ ರಚಯಿತಾ ಪರಮೇಶ್ವರ ! ಹವಿ ದ್ವಾರಾ ವೃದ್ಧಿ ಕೋ
ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋನೇ ವಾಲೇ ಆಪನೇ ಇನ್ದ್ರದೇವ ಕೋ ವಿಶ್ವ ಕಾ ರಕ್ಷಕ ಔರ
ಅಪರಾಜೇಯ ಬನಾಯಾ ಹೈ । ಪೂರ್ವಕಾಲ ಕೇ ಋಷಿಯೋಂ ಕೇ ತುಲ್ಯ ಹಮ ಭೀ
ಉನ ಇನ್ದ್ರದೇವ ಕೋ ಝುಕಕರ ನಮನ ಕರತೇ ಹೈಂ । ಯೇ ಪರಾಕ್ರಮೀ
ಇನ್ದ್ರದೇವ ಆಪಕೀ ಶಕ್ತಿ ಸೇ ಹೀ ಸಬ ಪ್ರಕಾರ ಸಮರ್ಥ ಹುಏ ಹೈಂ ।
ಹಮ ಉನಕಾ ಆವಾಹನ ಕರತೇ ಹೈಂ ॥ 24॥

ಯಜುರ್ವೇದ ಕೇ 17ವೇಂ ಅಧ್ಯಾಯ ಕಾ 32ವಾಂ ಮಹತ್ವಪುರ್ಣ ಮನ್ತ್ರ

ವಿಶ್ವಕರ್ಮಾ ಹ್ಯಾಜನಿಷ್ಟ ದೇವ।ಆದಿದ್ಗನ್ಧರ್ವೋಽಭವದ್ ದ್ವಿತೀಯಃ ।
ತೃತೀಯಃ ಪಿತಾ ಜಾನಿತೌಷಧೀನಾಮಪಾಂ ಗರ್ಭಂ ವ್ಯದಧಾತ್ಪುರುತ್ರಾ ॥ 32॥

ಸೃಷ್ಟಿ ಕ್ರಮ ಮೇಂ ಸರ್ವಪ್ರಥಮ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಕೇ ಸಂಚಾಲಕ
ದೇವಗಣ ಆವಿರ್ಭೂತ ಹುಏ, ಇಸಕೇ ಪಶ್ಚಾತ್ ಪೃಥ್ವೀ ಕೋ ಧಾರಣ
ಕರನೇ ವಾಲೇ (ಅಗ್ನಿ-ಸೂರ್ಯ) ದೇವ ಪ್ರಕಟ ಹುಏ ।  ತೃತೀಯ ಕ್ರಮ
ಮೇಂ ಓಷಧಿಯೋಂ ಕೇ ಉತ್ಪಾದಕ ಔರ ಪಾಲಕ ಪ್ರಾಣ- ಪರ್ಜನ್ಯ ಉತ್ಪನ್ನ
ಹುಏ । ವಹ (ವಿಶ್ವಸೃಜೇತಾ) ಸಭೀ ಜಲ ಕೇ ಗರ್ಭ ಕೋ ವಿವಿಧ

ರೂಪೋಂ ಮೇಂ ಧಾರಣ ಕರತಾ ಹೈ ॥ 32॥
********




॥ विश्वकर्मसूक्तम् ॥

ऋग्वेद के दशम् मण्डल के सूक्त ८१ व ८२ दोनों सूक्त विश्वकर्मा
सूक्त हैं । इनमें प्रत्येक में सात-सात मन्त्र हैं । इन सब मत्रों
के ऋषि और देवता भुवनपुत्र विश्वकर्मा ही हैं । ये ही चौदह
मत्रं यजुर्वेद अध्याय के १७वें में मत्रं १७ से ३२ तक आते हैं,
जिसमें से केवल दो मन्त्र २४वां और ३२वां अधिक महत्वपुर्ण हैं ।
प्रत्येक मांगलिक पर्व पर यज्ञ में गृह प्रवेश करते समय, किसी
भी नवीन कार्य के शुभारम्भ पर, विवाह आदि सस्कांरो के समय
इनका पाठ अवश्य करना चाहिए ।

ऋग्वेद दशम मण्डल सूक्त ८१ । १०.८१
सस्वर

य इ॒मा विश्वा॒ भुव॑नानि॒ जुह्व॒दृषि॒र्होता॒ न्यसी॑दत्पि॒ता नः॑ ।
स आ॒शिषा॒ द्रवि॑णमि॒च्छमा॑नः प्रथम॒च्छदव॑रा॒ँ आ वि॑वेश ॥ १॥

किं स्वि॑दासीदधि॒ष्ठान॑मा॒रम्भ॑णं कत॒मत्स्वि॑त्क॒थासी॑त् ।
यतो॒ भूमिं॑ ज॒नय॑न्वि॒श्वक॑र्मा॒ वि द्यामौर्णो॑न्महि॒ना वि॒श्वच॑क्षाः ॥ २॥

वि॒श्वत॑श्चक्षुरु॒त वि॒श्वतो॑मुखो वि॒श्वतो॑बाहुरु॒त वि॒श्वत॑स्पात् ।
सं बा॒हुभ्यां॒ धम॑ति॒ सं पत॑त्रै॒र्द्यावा॒भूमी॑ ज॒नय॑न्दे॒व एकः॑ ॥ ३॥

किं स्वि॒द्वनं॒ क उ॒ स वृ॒क्ष आ॑स॒ यतो॒ द्यावा॑पृथि॒वी नि॑ष्टत॒क्षुः ।
मनी॑षिणो॒ मन॑सा पृ॒च्छतेदु॒ तद्यद॒ध्यति॑ष्ठ॒द्भुव॑नानि धा॒रय॑न् ॥ ४॥

या ते॒ धामा॑नि पर॒माणि॒ याव॒मा या म॑ध्य॒मा वि॑श्वकर्मन्नु॒तेमा ।
शिक्षा॒ सखि॑भ्यो ह॒विषि॑ स्वधावः स्व॒यं य॑जस्व त॒न्वं॑ वृधा॒नः ॥ ५॥

विश्व॑कर्मन्ह॒विषा॑ वावृधा॒नः स्व॒यं य॑जस्व पृथि॒वीमु॒त द्याम् ।
मुह्य॑न्त्व॒न्ये अ॒भितो॒ जना॑स इ॒हास्माकं॑ म॒घवा॑ सू॒रिर॑स्तु ॥ ६॥

वा॒चस्पतिं॑ वि॒श्वक॑र्माणमू॒तये॑ मनो॒जुवं॒ वाजे॑ अ॒द्या हु॑वेम ।
स नो॒ विश्वा॑नि॒ हव॑नानि जोषद्वि॒श्वश॑म्भू॒रव॑से सा॒धुक॑र्मा ॥ ७॥

ऋग्वेद दशम मण्डल सूक्त ८२ । १०.८२

चक्षु॑षः पि॒ता मन॑सा॒ हि धीरो॑ घृ॒तमे॑ने अजन॒न्नन्न॑माने ।
य॒देदन्ता॒ अद॑दृहन्त॒ पूर्व॒ आदिद्द्यावा॑पृथि॒वी अ॑प्रथेताम् ॥ १॥

वि॒श्वक॑र्मा॒ विम॑ना॒ आद्विहा॑या धा॒ता वि॑धा॒ता प॑र॒मोत सं॒दृक् ।
तेषा॑मि॒ष्टानि॒ समि॒षा म॑दन्ति॒ यत्रा॑ सप्तऋ॒षीन्प॒र एक॑मा॒हुः ॥ २॥

यो नः॑ पि॒ता ज॑नि॒ता यो वि॑धा॒ता धामा॑नि॒ वेद॒ भुव॑नानि॒ विश्वा॑ ।
यो दे॒वानां॑ नाम॒धा एक॑ ए॒व तं स॑म्प्र॒श्नं भुव॑ना यन्त्य॒न्या ॥ ३॥

त आय॑जन्त॒ द्रवि॑णं॒ सम॑स्मा॒ ऋष॑यः॒ पूर्वे॑ जरि॒तारो॒ न भू॒ना ।
अ॒सूर्ते॒ सूर्ते॒ रज॑सि निष॒त्ते ये भू॒तानि॑ स॒मकृ॑ण्वन्नि॒मानि॑ ॥ ४॥

प॒रो दि॒वा प॒र ए॒ना पृ॑थि॒व्या प॒रो दे॒वेभि॒रसु॑रै॒र्यदस्ति॑ ।
कं स्वि॒द्गर्भं॑ प्रथ॒मं द॑ध्र॒ आपो॒ यत्र॑ दे॒वाः स॒मप॑श्यन्त॒ विश्वे॑ ॥ ५॥

तमिद्गर्भं॑ प्रथ॒मं द॑ध्र॒ आपो॒ यत्र॑ दे॒वाः स॒मग॑च्छन्त॒ विश्वे॑ ।
अ॒जस्य॒ नाभा॒वध्येक॒मर्पि॑तं॒ यस्मि॒न्विश्वा॑नि॒ भुव॑नानि त॒स्थुः ॥ ६॥

न तं वि॑दाथ॒ य इ॒मा ज॒जाना॒न्यद्यु॒ष्माक॒मन्त॑रं बभूव ।
नी॒हा॒रेण॒ प्रावृ॑ता॒ जल्प्या॑ चासु॒तृप॑ उक्थ॒शास॑श्चरन्ति ॥ ७॥

ऋग्वेद दशम मण्डल सूक्त ८१ । १०.८१
स्वरविरहित -

य इमा विश्वा भुवनानि जुह्वदृषिर्होता न्यसीदत्पिता नः ।
स आशिषा द्रविणमिच्छमानः प्रथमच्छदवराँ आ विवेश ॥ १॥

किं स्विदासीदधिष्ठानमारम्भणं कतमत्स्वित्कथासीत् ।
यतो भूमिं जनयन्विश्वकर्मा वि द्यामौर्णोन्महिना विश्वचक्षाः ॥ २॥

विश्वतश्चक्षुरुत विश्वतोमुखो विश्वतोबाहुरुत विश्वतस्पात् ।
सं बाहुभ्यां धमति सं पतत्रैर्द्यावाभूमी जनयन्देव एकः ॥ ३॥

किं स्विद्वनं क उ स वृक्ष आस यतो द्यावापृथिवी निष्टतक्षुः ।
मनीषिणो मनसा पृच्छतेदु तद्यदध्यतिष्ठद्भुवनानि धारयन् ॥ ४॥

या ते धामानि परमाणि यावमा या मध्यमा विश्वकर्मन्नुतेमा ।
शिक्षा सखिभ्यो हविषि स्वधावः स्वयं यजस्व तन्वं वृधानः ॥ ५॥

विश्वकर्मन्हविषा वावृधानः स्वयं यजस्व पृथिवीमुत द्याम् ।
मुह्यन्त्वन्ये अभितो जनास इहास्माकं मघवा सूरिरस्तु ॥ ६॥

वाचस्पतिं विश्वकर्माणमूतये मनोजुवं वाजे अद्या हुवेम ।
स नो विश्वानि हवनानि जोषद्विश्वशम्भूरवसे साधुकर्मा ॥ ७॥

ऋग्वेद दशम मण्डल सूक्त ८२ । १०.८२

चक्षुषः पिता मनसा हि धीरो घृतमेने अजनन्नन्नमाने ।
यदेदन्ता अददृहन्त पूर्व आदिद्द्यावापृथिवी अप्रथेताम् ॥ १॥

विश्वकर्मा विमना आद्विहाया धाता विधाता परमोत संदृक् ।
तेषामिष्टानि समिषा मदन्ति यत्रा सप्तऋषीन्पर एकमाहुः ॥ २॥

यो नः पिता जनिता यो विधाता धामानि वेद भुवनानि विश्वा ।
यो देवानां नामधा एक एव तं सम्प्रश्नं भुवना यन्त्यन्या ॥ ३॥

त आयजन्त द्रविणं समस्मा ऋषयः पूर्वे जरितारो न भूना ।
असूर्ते सूर्ते रजसि निषत्ते ये भूतानि समकृण्वन्निमानि ॥ ४॥

परो दिवा पर एना पृथिव्या परो देवेभिरसुरैर्यदस्ति ।
कं स्विद्गर्भं प्रथमं दध्र आपो यत्र देवाः समपश्यन्त विश्वे ॥ ५॥

तमिद्गर्भं प्रथमं दध्र आपो यत्र देवाः समगच्छन्त विश्वे ।
अजस्य नाभावध्येकमर्पितं यस्मिन्विश्वानि भुवनानि तस्थुः ॥ ६॥

न तं विदाथ य इमा जजानान्यद्युष्माकमन्तरं बभूव ।
नीहारेण प्रावृता जल्प्या चासुतृप उक्थशासश्चरन्ति ॥ ७॥

यजुर्वेद के १७वें अध्याय में उसका २४वां महत्वपूर्ण मन्त्र

विश्वकर्मन् हविषा वर्धनेन त्रातारमिन्द्रमकृणोरवध्यम् ।
तस्मै विशः समनमन्त दैवीरयमुग्रो विहव्यो यथासत् ॥ २४॥

हे विश्व के रचयिता परमेश्वर ! हवि द्वारा वृद्धि को
प्राप्त होने वाले आपने इन्द्रदेव को विश्व का रक्षक और
अपराजेय बनाया है । पूर्वकाल के ऋषियों के तुल्य हम भी
उन इन्द्रदेव को झुककर नमन करते हैं । ये पराक्रमी
इन्द्रदेव आपकी शक्ति से ही सब प्रकार समर्थ हुए हैं ।
हम उनका आवाहन करते हैं ॥ २४॥

यजुर्वेद के १७वें अध्याय का ३२वां महत्वपुर्ण मन्त्र

विश्वकर्मा ह्याजनिष्ट देव।आदिद्गन्धर्वोऽभवद् द्वितीयः ।
तृतीयः पिता जानितौषधीनामपां गर्भं व्यदधात्पुरुत्रा ॥ ३२॥

सृष्टि क्रम में सर्वप्रथम ब्रह्माण्ड के संचालक
देवगण आविर्भूत हुए, इसके पश्चात् पृथ्वी को धारण
करने वाले (अग्नि-सूर्य) देव प्रकट हुए ।  तृतीय क्रम
में ओषधियों के उत्पादक और पालक प्राण- पर्जन्य उत्पन्न
हुए । वह (विश्वसृजेता) सभी जल के गर्भ को विविध
रूपों में धारण करता है ॥ ३२॥
**********

No comments:

Post a Comment