ರಾಮಾಯ ಶಾಶ್ವತಸುವಿಸ್ತೃತಷಡ್ಗುಣಾಯ
ಸರ್ವೇಶ್ವರಾಯ ಬಲವೀರ್ಯಮಹಾರ್ಣವಾಯ ।
ನತ್ವಾ ಲಿಲಂಘಯಿಷುರರ್ಣವಮುತ್ಪಪಾತ
ನಿಷ್ಪೀಡ್ಯ ತಂ ಗಿರಿವರಂ ಪವನಸ್ಯ ಸೂನು: ॥೧॥
ಚುಕ್ಷೋಭವಾರಿಧಿರನುಪ್ರಯಯೌ ಚ ಶೀಘ್ರಂ
ಯಾದೋಗಣೈ: ಸಹ ತದೀಯಬಲಾಭಿಕೃಷ್ಟ: ।
ವೃಕ್ಷಾಶ್ಚ ಪರ್ವತಗತಾ: ಪವನೇನ ಪೂರ್ವಂ
ಕ್ಷಿಪ್ತೋರ್ಣವೇ ಗಿರಿರುದಾಗಮದಸ್ಯ ಹೇತೋ: ॥೨॥
ಶ್ಯಾಲೋ ಹರಸ್ಯ ಗಿರಿಪಕ್ಷವಿನಾಶಕಾಲೇ
ಕ್ಷಿಪ್ತೋರ್ಣವೇ ಸ ಮರುತೋರ್ವರಿತಾತ್ಮಪಕ್ಷ: ।
ಹೈಮೋ ಗಿರಿ: ಪವನಜಸ್ಯ ತು ವಿಶ್ರಮಾರ್ಥಂ
ಉದ್ಭಿದ್ಯ ವಾರಿಧಿಮವರ್ಧದನೇಕಸಾನು: ॥೩॥
ನೈವಾತ್ರ ವಿಶ್ರಮಣಮೈಚ್ಛದವಿಶ್ರಮೋಽಸೌ
ನಿಸ್ಸೀಮಪೌರುಷಬಲಸ್ಯ ಕುತ: ಶ್ರಮೋಽಸ್ಯ ।
ಆಶ್ಲಿಷ್ಯ ಪರ್ವತವರಂ ಸ ದದರ್ಶ ಗಚ್ಛನ್
ದೇವೈಸ್ತು ನಾಗಜನನೀಂ ಪ್ರಹಿತಾಂ ವರೇಣ ॥೪॥
ಜಿಜ್ಞಾಸುಭಿರ್ನಿಜಬಲಂ ತವ ಭಕ್ಷಮೇತು
ಯದ್ಯತ್ತ್ವಮಿಚ್ಛಸಿ ತದಿತ್ಯಮರೋದಿತಾಯಾ: ।
ಆಸ್ಯಂ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ಸಪದಿ ಪ್ರವಿನಿ:ಸೃತೋಽಸ್ಮಾತ್
ದೇವಾನನಂದಯದುತ ಸ್ವೃತಮೇಷು ರಕ್ಷನ್ ॥೫॥
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಸುರಪ್ರಣಯಿತಾಂ ಬಲಮಸ್ಯ ಚೋಗ್ರಂ
ದೇವಾ: ಪ್ರತುಷ್ಟುವುರಮುಂ ಸುಮನೋಽಭಿವೃಷ್ಟ್ಯಾ ।
ತೈರಾದೃತ: ಪುನರಸೌ ವಿಯತೈವ ಗಚ್ಛನ್
ಛಾಯಾಗ್ರಹಂ ಪ್ರತಿದದರ್ಶ ಚ ಸಿಂಹಿಕಾಖ್ಯಮ್ ॥೬॥
ಲಂಕಾವನಾಯ ಸಕಲಸ್ಯ ಚ ನಿಗ್ರಹೇಽಸ್ಯಾ:
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಪ್ರತಿಹತಂ ಪ್ರದದೌ ವಿಧಾತಾ ।
ಛಾಯಾಮವಾಕ್ಷಿಪದಸೌ ಪವನಾತ್ಮಜಸ್ಯ
ಸೋಽಸ್ಯಾ: ಶರೀರಮನುವಿಶ್ಯ ಬಿಭೇದ ಚಾಶು ॥೭॥
ನಿ:ಸೀಮಮಾತ್ಮಬಲಮಿತ್ಯನುದರ್ಶಯಾನೋ
ಹತ್ವೈವ ತಾಮಪಿ ವಿಧಾತೃವರಾಭಿಗುಪ್ತಾಮ್ ।
ಲಂಬೇ ಸ ಲಂಬಶಿಖರೇ ನಿಪಪಾತ ಲಂಕಾ-
ಪ್ರಾಕಾರರೂಪಕಗಿರಾವಥ ಸಂಚುಕೋಚ ॥೮॥
ಭೂತ್ವಾ ಬಿಡಾಲಸಮಿತೋ ನಿಶಿ ತಾಂ ಪುರೀಂ ಚ
ಪ್ರಾಪ್ಸ್ಯನ್ ದದರ್ಶ ನಿಜರೂಪವತೀಂ ಸ ಲಂಕಾಮ್ ।
ರುದ್ಧೋಽನಯಾಽಶ್ವಥ ವಿಜಿತ್ಯ ಚ ತಾಂ ಸ್ವಮುಷ್ಟಿ-
ಪಿಷ್ಟಾಂ ತಯಾಽನುಮತ ಏವ ವಿವೇಶ ಲಂಕಾಮ್ ॥೯॥
ಮಾರ್ಗಮಾಣೋ ಬಹಿಶ್ಚಾಂತ: ಸೋಽಶೋಕವನಿಕಾತಲೇ ।
ದದರ್ಶ ಶಿಂಶುಪಾವೃಕ್ಷಮೂಲಸ್ಥಿತರಮಾಕೃತಿಮ್ ॥೧೦॥
ನರಲೋಕವಿಡಂಬಸ್ಯ ಜಾನನ್ ರಾಮಸ್ಯ ಹೃದ್ಗತಮ್ ।
ತಸ್ಯ ಚೇಷ್ಟಾನುಸಾರೇಣ ಕೃತ್ವಾ ಚೇಷ್ಟಾಶ್ಚ ಸಂವಿದಮ್ ॥೧೧॥
ತಾದೃಕ್ಚೇಷ್ಟಾಸಮೇತಾಯಾ ಅಂಗುಲೀಯಮದಾತ್ತತ: ।
ಸೀತಾಯಾ ಯಾನಿ ಚೈವಾಸನ್ನಾಕೃತೇಸ್ತಾನಿ ಸರ್ವಶ: ॥೧೨॥
ಭೂಷಣಾನಿ ದ್ವಿಧಾ ಭೂತ್ವಾ ತಾನ್ಯೇವಾಸಂಸ್ತಥೈವ ಚ ।
ಅಥ ಚೂಡಾಮಣಿಂ ದಿವ್ಯಂ ದಾತುಂ ರಾಮಾಯ ಸಾ ದದೌ ॥೧೩॥
ಯದ್ಯಪ್ಯೇತನ್ನ ಪಶ್ಯಂತಿ ನಿಶಾಚರಗಣಾಸ್ತು ತೇ ।
ದ್ಯುಲೋಕಚಾರಿಣ: ಸರ್ವೇ ಪಶ್ಯಂತ್ಯೃಷಯ ಏವ ಚ ॥೧೪॥
ತೇಷಾಂ ವಿಡಂಬನಾಯೈವ ದೈತ್ಯಾನಾಂ ವಂಚನಾಯ ಚ ।
ಪಶ್ಯತಾಂ ಕಲಿಮುಖ್ಯಾನಾಂ ವಿಡಂಬೋಽಯಂ ಕೃತೋ ಭವೇತ್ ॥೧೫॥
ಕೃತ್ವಾ ಕಾರ್ಯಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ವಿಶಂಕ: ಪವನಾತ್ಮಜ: ।
ಆತ್ಮಾವಿಷ್ಕರಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಚಕ್ರೇ ಮತಿಮತಾಂ ವರ: ॥೧೬॥
ಅಥ ವನಮಖಿಲಂ ತದ್ರಾವಣಸ್ಯಾವಲುಂಪ್ಯ
ಕ್ಷಿತಿರುಹಮಿಮಮೇಕಂ ವರ್ಜಯಿತ್ವಾಽಽಶು ವೀರ: ।
ರಜನಿಚರವಿನಾಶಂ ಕಾಂಕ್ಷಮಾಣೋಽತಿವೇಲಂ
ಮುಹುರತಿರವನಾದೀ ತೋರಣಂ ಚಾರುರೋಹ ॥೧೭॥
ಅಥಾಶೃಣೋದ್ದಶಾನನ: ಕಪೀಂದ್ರಚೇಷ್ಟಿತಂ ಪರಮ್ ।
ದಿದೇಶ ಕಿಂಕರಾನ್ ಬಹೂನ್ ಕಪಿರ್ನಿಗೃಹ್ಯತಾಮಿತಿ ॥೧೮॥
ಸಮಸ್ತಶೋ ವಿಮೃತ್ಯವೋ ವರಾದ್ಧರಸ್ಯ ಕಿಂಕರಾ: ।
ಸಮಾಸದನ್ ಮಹಾಬಲಂ ಸುರಾಂತರಾತ್ಮನೋಂಽಗಜಮ್ ॥೧೯॥
ಅಶೀತಿಕೋಟಿಯೂಥಪಂ ಪುರಸ್ಸರಾಷ್ಟಕಾಯುತಮ್ ।
ಅನೇಕಹೇತಿಸಂಕುಲಂ ಕಪೀಂದ್ರಮಾವೃಣೋದ್ಬಲಮ್ ॥೨೦॥
ಸಮಾವೃತಸ್ತಥಾಽಯುಧೈ: ಸ ತಾಡಿತೈಶ್ಚ ತೈರ್ಭೃಶಮ್ ।
ಚಕಾರ ತಾನ್ ಸಮಸ್ತಶಸ್ತಲಪ್ರಹಾರಚೂರ್ಣಿತಾನ್ ॥೨೧॥
ಪುನಶ್ಚ ಮಂತ್ರಿಪುತ್ರಕಾನ್ ಸ ರಾವಣಪ್ರಚೋದಿತಾನ್ ।
ಮಮರ್ದ ಸಪ್ತಪರ್ವತಪ್ರಭಾನ್ ವರಾಭಿರಕ್ಷಿತಾನ್ ॥೨೨॥
ಬಲಾಗ್ರಗಾಮಿನಸ್ತಥಾ ಸ ಶರ್ವವಾಕ್ಸುಗರ್ವಿತಾನ್ ।
ನಿಹತ್ಯ ಸರ್ವರಕ್ಷಸಾಂ ತೃತೀಯಭಾಗಮಕ್ಷಿಣೋತ್ ॥೨೩॥
ಅನೌಪಮಂ ಹರೇರ್ಬಲಂ ನಿಶಮ್ಯ ರಾಕ್ಷಸಾಧಿಪ: ।
ಕುಮಾರಮಕ್ಷಮಾತ್ಮನ: ಸಮಂ ಸುತಂ ನ್ಯಯೋಜಯತ್ ॥೨೪॥
ಸ ಸರ್ವಲೋಕಸಾಕ್ಷಿಣ: ಸುತಂ ಶರೈರ್ವವರ್ಷ ಹ ।
ಶಿತೈರ್ವರಾಸ್ತ್ರಮಂತ್ರಿತೈರ್ನ ಚೈನಮಭ್ಯಚಾಲಯತ್ ॥೨೫॥
ಸ ಮಂಡಮಧ್ಯಗಾಸುತಂ ಸಮೀಕ್ಷ್ಯ ರಾವಣೋಪಮಮ್ ।
ತೃತೀಯ ಏಷ ಚಾಂಶಕೋ ಬಲಸ್ಯ ಹೀತ್ಯಚಿಂತಯತ್ ॥೨೬॥
ನಿಧಾರ್ಯ ಏವ ರಾವಣ: ಸ ರಾಘವಾಯ ನಾನ್ಯಥಾ ।
ಯದೀಂದ್ರಜಿನ್ಮಯಾ ಹತೋ ನ ಚಾಸ್ಯ ಶಕ್ತಿರೀಕ್ಷ್ಯತೇ ॥೨೭॥
ಅತಸ್ತಯೋ: ಸಮೋ ಮಯಾ ತೃತೀಯ ಏಷ ಹನ್ಯತೇ ।
ವಿಚಾರ್ಯ ಚೈವಮಾಶು ತಂ ಪದೋ: ಪ್ರಗೃಹ್ಯ ಪುಪ್ಲುವೇ ॥೨೮॥
ಸ ಚಕ್ರವದ್ಭ್ರಮಾತುರಂ ವಿಧಾಯ ರಾವಣಾತ್ಮಜಮ್ ।
ಅಪೋಥಯದ್ಧರಾತಲೇ ಕ್ಷಣೇನ ಮಾರುತೀತನು: ॥೨೯॥
ವಿಚೂರ್ಣಿತೇ ಧರಾತಲೇ ನಿಜೇ ಸುತೇ ಸ ರಾವಣ: ।
ನಿಶಮ್ಯ ಶೋಕತಾಪಿತಸ್ತದಗ್ರಜಂ ಸಮಾದಿಶತ್ ॥೩೦॥
ಅಥೇಂದ್ರಜಿನ್ಮಹಾಶರೈರ್ವರಾಸ್ತ್ರಸಂಪ್ರಯೋಜಿತೈ: ।
ತತಕ್ಷ ವಾನರೋತ್ತಮಂ ನ ಚಾಶಕದ್ವಿಚಾಲನೇ ॥೩೧॥
ಅಥಾಸ್ತ್ರಮುತ್ತಮಂ ವಿಧೇರ್ಯುಯೋಜ ಸರ್ವದು:ಸಹಮ್ ।
ಸ ತೇನ ತಾಡಿತೋ ಹರಿರ್ವ್ಯಚಿಂತಯನ್ನಿರಾಕುಲ: ॥೩೨॥
ಮಯಾ ವರಾ ವಿಲಂಘಿತಾ ಹ್ಯನೇಕಶ: ಸ್ವಯಂಭುವ:।
ಸ ಮಾನನೀಯ ಏವ ಮೇ ತತೋಽತ್ರಮಾನಯಾಮ್ಯಹಮ್ ॥೩೩॥
ಇಮೇ ಚ ಕುರ್ಯುರತ್ರ ಕಿಂ ಪ್ರಹೃಷ್ಟರಕ್ಷಸಾಂ ಗಣಾ: ।
ಇತೀಹ ಲಕ್ಷ್ಯಮೇವ ಮೇ ಸರಾವಣಶ್ಚ ದೃಶ್ಯತೇ ॥೩೪॥
ಇದಂ ಸಮೀಕ್ಷ್ಯ ಬದ್ಧವತ್ ಸ್ಥಿತಂ ಕಪೀಂದ್ರಮಾಶು ತೇ ।
ಬಬಂಧುರನ್ಯಪಾಶಕೈರ್ಜಗಾಮ ಚಾಸ್ತ್ರಮಸ್ಯ ತತ್ ॥೩೫॥
ಅಥ ಪ್ರಗೃಹ್ಯ ತಂ ಕಪಿಂ ಸಮೀಪಮಾನಯಂಶ್ಚ ತೇ ।
ನಿಶಾಚರೇಶ್ವರಸ್ಯ ತಂ ಸ ಪೃಷ್ಟವಾಂಶ್ಚ ರಾವಣ: ॥೩೬॥
ಕಪೇ ಕುತೋಽಸಿ ಕಸ್ಯ ವಾ ಕಿಮರ್ಥಮೀದೃಶಂ ಕೃತಮ್ ।
ಇತೀರಿತ: ಸ ಚಾವದತ್ ಪ್ರಣಮ್ಯ ರಾಮಮೀಶ್ವರಮ್ ॥೩೭॥
ಅವೈಹಿ ದೂತಮಾಗತಂ ದುರಂತವಿಕ್ರಮಸ್ಯ ಮಾಮ್ ।
ರಘೂತ್ತಮಸ್ಯ ಮಾರುತಿಂ ಕುಲಕ್ಷಯೇ ತವೇಶ್ವರಮ್ ॥೩೮॥
ನ ಚೇತ್ ಪ್ರದಾಸ್ಯಸಿ ತ್ವರನ್ ರಘೂತ್ತಮಪ್ರಿಯಾಂ ತದಾ ।
ಸಪುತ್ರಮಿತ್ರಬಾಂಧವೋ ವಿನಾಶಮಾಶು ಯಾಸ್ಯಸಿ ॥೩೯॥
ನ ರಾಮಬಾಣಧಾರಣೇ ಕ್ಷಮಾ: ಸುರೇಶ್ವರಾ ಅಪಿ ।
ವಿರಿಂಚಶರ್ವಪೂರ್ವಕಾ: ಕಿಮು ತ್ವಮಲ್ಪಸಾರಕ: ॥೪೦॥
ಪ್ರಕೋಪಿತಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಕ: ಪುರ: ಸ್ಥಿತೌ ಕ್ಷಮೋ ಭವೇತ್ ।
ಸುರಾಸುರೋರಗಾದಿಕೇ ಜಗತ್ಯಚಿಂತ್ಯಕರ್ಮಣ: ॥೪೧॥
ಇತೀರಿತೇ ವಧೋದ್ಯತಂ ನ್ಯವಾರಯದ್ವಿಭೀಷಣ: ।
ಸ ಪುಚ್ಛದಾಹಕರ್ಮಣಿ ನ್ಯಯೋಜಯನ್ನಿಶಾಚರಾನ್ ॥೪೨॥
ಅಥಾಸ್ಯ ವಸ್ತ್ರಸಂಚಯೈ: ಪಿಧಾಯ ಪುಚ್ಛಮಗ್ನಯೇ ।
ದದುರ್ದದಾಹ ನಾಸ್ಯ ತನ್ಮರುತ್ಸಖೋ ಹುತಾಶನ: ॥೪೩॥
ಮಮರ್ಷ ಸರ್ವಚೇಷ್ಟಿತಂ ಸ ರಕ್ಷಸಾಂ ನಿರಾಮಯ:।
ಬಲೋದ್ಧತಶ್ಚ ಕೌತುಕಾತ್ ಪ್ರದಗ್ಧುಮೇವ ತಾಂ ಪುರೀಮ್ ॥೪೪॥
ದದಾಹ ಚಾಖಿಲಾಂ ಪುರೀಂ ಸ್ವಪುಚ್ಛಗೇನ ವಹ್ನಿನಾ ।
ಕೃತಿಸ್ತು ವಿಶ್ವಕರ್ಮಣೋಽಪ್ಯದಹ್ಯತಾಸ್ಯ ತೇಜಸಾ ॥೪೫॥
ಸುವರ್ಣರತ್ನಕಾರಿತಾಂ ಸ ರಾಕ್ಷಸೋತ್ತಮೈ: ಸಹ ।
ಪ್ರದಹ್ಯ ಸರ್ವತ: ಪುರೀಂ ಮುದಾನ್ವಿತೋ ಜಗರ್ಜ ಚ ॥೪೬॥
ಸ ರಾವಣಂ ಸಪುತ್ರಕಂ ತೃಣೋಪಮಂ ವಿಧಾಯ ಚ ।
ತಯೋ: ಪ್ರಪಶ್ಯತೋ: ಪುರೀಂ ವಿಧಾಯ ಭಸ್ಮಸಾದ್ಯಯೌ ॥೪೭॥
ವಿಲಂಘ್ಯ ಚಾರ್ಣವಂ ಪುನ: ಸ್ವಜಾತಿಭಿ: ಪ್ರಪೂಜಿತ: ।
ಪ್ರಭಕ್ಷ್ಯ ವಾನರೇಶಿತುರ್ಮಧು ಪ್ರಭುಂ ಸಮೇಯಿವಾನ್ ॥೪೮॥
ರಾಮಂ ಸುರೇಶ್ವರಮಗಣ್ಯಗುಣಾಭಿರಾಮಂ
ಸಂಪ್ರಾಪ್ಯ ಸರ್ವಕಪಿವೀರವರೈ: ಸಮೇತ: ।
ಚೂಡಾಮಣಿಂ ಪವನಜ: ಪದಯೋರ್ನಿಧಾಯ
ಸರ್ವಾಂಗಕೈ: ಪ್ರಣತಿಮಸ್ಯ ಚಕಾರ ಭಕ್ತ್ಯಾ ॥೪೯॥
ರಾಮೋಽಪಿ ನಾನ್ಯದನುದಾತುಮಮುಷ್ಯ ಯೋಗ್ಯಂ
ಅತ್ಯಂತಭಕ್ತಿಭರಿತಸ್ಯ ವಿಲಕ್ಷ್ಯ ಕಿಂಚಿತ್ ।
ಸ್ವಾತ್ಮಪ್ರದಾನಮಧಿಕಂ ಪವನಾತ್ಮಜಸ್ಯ
ಕುರ್ವನ್ ಸಮಾಶ್ಲಿಷದಮುಂ ಪರಮಾಭಿತುಷ್ಟ: ॥೫೦॥
॥ ಇತಿ ಶ್ರೀಮದಾನಂದತೀರ್ಥಭಗವತ್ಪಾದಾಚಾರ್ಯವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮನ್ಮಹಾಭಾರತತಾತ್ಪರ್ಯನಿರ್ಣಯೇ ಸಪ್ತಮೋಽಧ್ಯಾಯ: ॥
***********
॥ अथ सुंदरकांडम् ॥
रामाय शाश्वतसुविस्तृतषड्गुणाय
सर्वेश्वराय बलवीर्यमहार्णवाय ।
नत्वा लिलंघयिषुरर्णवमुत्पपात
निष्पीड्य तं गिरिवरं पवनस्य सूनु: ॥१॥
चुक्षोभवारिधिरनुप्रययौ च शीघ्रं
यादोगणै: सह तदीयबलाभिकृष्ट: ।
वृक्षाश्च पर्वतगता: पवनेन पूर्वं
क्षिप्तोर्णवे गिरिरुदागमदस्य हेतो: ॥२॥
श्यालो हरस्य गिरिपक्षविनाशकाले
क्षिप्तोर्णवे स मरुतोर्वरितात्मपक्ष: ।
हैमो गिरि: पवनजस्य तु विश्रमार्थं
उद्भिद्य वारिधिमवर्धदनेकसानु: ॥३॥
नैवात्र विश्रमणमैच्छदविश्रमोऽसौ
निस्सीमपौरुषबलस्य कुत: श्रमोऽस्य ।
आश्लिष्य पर्वतवरं स ददर्श गच्छन्
देवैस्तु नागजननीं प्रहितां वरेण ॥४॥
जिज्ञासुभिर्निजबलं तव भक्षमेतु
यद्यत्त्वमिच्छसि तदित्यमरोदिताया: ।
आस्यं प्रविश्य सपदि प्रविनि:सृतोऽस्मात्
देवाननंदयदुत स्वृतमेषु रक्षन् ॥५॥
दृष्ट्वा सुरप्रणयितां बलमस्य चोग्रं
देवा: प्रतुष्टुवुरमुं सुमनोऽभिवृष्ट्या ।
तैरादृत: पुनरसौ वियतैव गच्छन्
छायाग्रहं प्रतिददर्श च सिंहिकाख्यम् ॥६॥
लंकावनाय सकलस्य च निग्रहेऽस्या:
सामर्थ्यमप्रतिहतं प्रददौ विधाता ।
छायामवाक्षिपदसौ पवनात्मजस्य
सोऽस्या: शरीरमनुविश्य बिभेद चाशु ॥७॥
नि:सीममात्मबलमित्यनुदर्शयानो
हत्वैव तामपि विधातृवराभिगुप्ताम् ।
लंबे स लंबशिखरे निपपात लंका-
प्राकाररूपकगिरावथ संचुकोच ॥८॥
भूत्वा बिडालसमितो निशि तां पुरीं च
प्राप्स्यन् ददर्श निजरूपवतीं स लंकाम् ।
रुद्धोऽनयाऽश्वथ विजित्य च तां स्वमुष्टि-
पिष्टां तयाऽनुमत एव विवेश लंकाम् ॥९॥
मार्गमाणो बहिश्चांत: सोऽशोकवनिकातले ।
ददर्श शिंशुपावृक्षमूलस्थितरमाकृतिम् ॥१०॥
नरलोकविडंबस्य जानन् रामस्य हृद्गतम् ।
तस्य चेष्टानुसारेण कृत्वा चेष्टाश्च संविदम् ॥११॥
तादृक्चेष्टासमेताया अंगुलीयमदात्तत: ।
सीताया यानि चैवासन्नाकृतेस्तानि सर्वश: ॥१२॥
भूषणानि द्विधा भूत्वा तान्येवासंस्तथैव च ।
अथ चूडामणिं दिव्यं दातुं रामाय सा ददौ ॥१३॥
यद्यप्येतन्न पश्यंति निशाचरगणास्तु ते ।
द्युलोकचारिण: सर्वे पश्यंत्यृषय एव च ॥१४॥
तेषां विडंबनायैव दैत्यानां वंचनाय च ।
पश्यतां कलिमुख्यानां विडंबोऽयं कृतो भवेत् ॥१५॥
कृत्वा कार्यमिदं सर्वं विशंक: पवनात्मज: ।
आत्माविष्करणे चित्तं चक्रे मतिमतां वर: ॥१६॥
अथ वनमखिलं तद्रावणस्यावलुंप्य
क्षितिरुहमिममेकं वर्जयित्वाऽऽशु वीर: ।
रजनिचरविनाशं कांक्षमाणोऽतिवेलं
मुहुरतिरवनादी तोरणं चारुरोह ॥१७॥
अथाशृणोद्दशानन: कपींद्रचेष्टितं परम् ।
दिदेश किंकरान् बहून् कपिर्निगृह्यतामिति ॥१८॥
समस्तशो विमृत्यवो वराद्धरस्य किंकरा: ।
समासदन् महाबलं सुरांतरात्मनोंऽगजम् ॥१९॥
अशीतिकोटियूथपं पुरस्सराष्टकायुतम् ।
अनेकहेतिसंकुलं कपींद्रमावृणोद्बलम् ॥२०॥
समावृतस्तथाऽयुधै: स ताडितैश्च तैर्भृशम् ।
चकार तान् समस्तशस्तलप्रहारचूर्णितान् ॥२१॥
पुनश्च मंत्रिपुत्रकान् स रावणप्रचोदितान् ।
ममर्द सप्तपर्वतप्रभान् वराभिरक्षितान् ॥२२॥
बलाग्रगामिनस्तथा स शर्ववाक्सुगर्वितान् ।
निहत्य सर्वरक्षसां तृतीयभागमक्षिणोत् ॥२३॥
अनौपमं हरेर्बलं निशम्य राक्षसाधिप: ।
कुमारमक्षमात्मन: समं सुतं न्ययोजयत् ॥२४॥
स सर्वलोकसाक्षिण: सुतं शरैर्ववर्ष ह ।
शितैर्वरास्त्रमंत्रितैर्न चैनमभ्यचालयत् ॥२५॥
स मंडमध्यगासुतं समीक्ष्य रावणोपमम् ।
तृतीय एष चांशको बलस्य हीत्यचिंतयत् ॥२६॥
निधार्य एव रावण: स राघवाय नान्यथा ।
यदींद्रजिन्मया हतो न चास्य शक्तिरीक्ष्यते ॥२७॥
अतस्तयो: समो मया तृतीय एष हन्यते ।
विचार्य चैवमाशु तं पदो: प्रगृह्य पुप्लुवे ॥२८॥
स चक्रवद्भ्रमातुरं विधाय रावणात्मजम् ।
अपोथयद्धरातले क्षणेन मारुतीतनु: ॥२९॥
विचूर्णिते धरातले निजे सुते स रावण: ।
निशम्य शोकतापितस्तदग्रजं समादिशत् ॥३०॥
अथेंद्रजिन्महाशरैर्वरास्त्रसंप्रयोजितै: ।
ततक्ष वानरोत्तमं न चाशकद्विचालने ॥३१॥
अथास्त्रमुत्तमं विधेर्युयोज सर्वदु:सहम् ।
स तेन ताडितो हरिर्व्यचिंतयन्निराकुल: ॥३२॥
मया वरा विलंघिता ह्यनेकश: स्वयंभुव:।
स माननीय एव मे ततोऽत्रमानयाम्यहम् ॥३३॥
इमे च कुर्युरत्र किं प्रहृष्टरक्षसां गणा: ।
इतीह लक्ष्यमेव मे सरावणश्च दृश्यते ॥३४॥
इदं समीक्ष्य बद्धवत् स्थितं कपींद्रमाशु ते ।
बबंधुरन्यपाशकैर्जगाम चास्त्रमस्य तत् ॥३५॥
अथ प्रगृह्य तं कपिं समीपमानयंश्च ते ।
निशाचरेश्वरस्य तं स पृष्टवांश्च रावण: ॥३६॥
कपे कुतोऽसि कस्य वा किमर्थमीदृशं कृतम् ।
इतीरित: स चावदत् प्रणम्य राममीश्वरम् ॥३७॥
अवैहि दूतमागतं दुरंतविक्रमस्य माम् ।
रघूत्तमस्य मारुतिं कुलक्षये तवेश्वरम् ॥३८॥
न चेत् प्रदास्यसि त्वरन् रघूत्तमप्रियां तदा ।
सपुत्रमित्रबांधवो विनाशमाशु यास्यसि ॥३९॥
न रामबाणधारणे क्षमा: सुरेश्वरा अपि ।
विरिंचशर्वपूर्वका: किमु त्वमल्पसारक: ॥४०॥
प्रकोपितस्य तस्य क: पुर: स्थितौ क्षमो भवेत् ।
सुरासुरोरगादिके जगत्यचिंत्यकर्मण: ॥४१॥
इतीरिते वधोद्यतं न्यवारयद्विभीषण: ।
स पुच्छदाहकर्मणि न्ययोजयन्निशाचरान् ॥४२॥
अथास्य वस्त्रसंचयै: पिधाय पुच्छमग्नये ।
ददुर्ददाह नास्य तन्मरुत्सखो हुताशन: ॥४३॥
ममर्ष सर्वचेष्टितं स रक्षसां निरामय:।
बलोद्धतश्च कौतुकात् प्रदग्धुमेव तां पुरीम् ॥४४॥
ददाह चाखिलां पुरीं स्वपुच्छगेन वह्निना ।
कृतिस्तु विश्वकर्मणोऽप्यदह्यतास्य तेजसा ॥४५॥
सुवर्णरत्नकारितां स राक्षसोत्तमै: सह ।
प्रदह्य सर्वत: पुरीं मुदान्वितो जगर्ज च ॥४६॥
स रावणं सपुत्रकं तृणोपमं विधाय च ।
तयो: प्रपश्यतो: पुरीं विधाय भस्मसाद्ययौ ॥४७॥
विलंघ्य चार्णवं पुन: स्वजातिभि: प्रपूजित: ।
प्रभक्ष्य वानरेशितुर्मधु प्रभुं समेयिवान् ॥४८॥
रामं सुरेश्वरमगण्यगुणाभिरामं
संप्राप्य सर्वकपिवीरवरै: समेत: ।
चूडामणिं पवनज: पदयोर्निधाय
सर्वांगकै: प्रणतिमस्य चकार भक्त्या ॥४९॥
रामोऽपि नान्यदनुदातुममुष्य योग्यं
अत्यंतभक्तिभरितस्य विलक्ष्य किंचित् ।
स्वात्मप्रदानमधिकं पवनात्मजस्य
कुर्वन् समाश्लिषदमुं परमाभितुष्ट: ॥५०॥
॥ इति श्रीमदानंदतीर्थभगवत्पादाचार्यविरचिते श्रीमन्महाभारततात्पर्यनिर्णये सप्तमोऽध्याय: ॥
***********
Atha Sundarakandam
1. Raamaya shaashwata suvistruta shadgunaaya
Sarveshwaraya bala veerya mahaarnavaaya
2. Natwaali langha ishurarnava mutpapaata
Nishpeedyatam girivaram pavanasya sunuhu
3. Chukshoobhavaaridhiranupraya yowcha sheeghram
Yaadoganai saha tadeeya balaabhi krushtaha
4. Vrukshaascha parvata gataa pavaneena purvam
Kshiptornave girirudaagamadasya hetoho
5. Shyaaloo harasya giripaksha vinaashakaale
Kshiptornave samarutorvaritaatma pakshaha
6. Haimoo giri pavanajasya tu vishramaartham
Udbhidya vaaridhimavardhadaneka saanuhu
7. Naivaatra vishramanamaicchada vishramosow
Nisseema powrusha balasya kutah shramosya
8. Aashlishya parvatavaram sa dadarsha gacchan
Devaistu naaga jananeem prahitaam varena
9. Gigynaasubhirnija balam tava bhakshametu
Yadyatwa micchasi tadityamarodi taayaaha
10. Aasyam pravishya sapadi pravinissrutoosmaath
Devaana nanda yaduta svratameshu rakshan
11. Drushtwaasurapranayitaam balamasya chogram
Devaah pratushtu vuramum sumanoobhi vrushtyaa
12. Tairaadrutah punarasow viyataiva gacchan
Chaayaagraham pratidadarsha cha simhikaakhyam
13. Lankaavanasya sakalasyacha nigrahesyaaha
Saamarthyamapratihatam pradadow vidhaataa
14. Chaayaama vaakshi padasow pavanaatmajasya
Soosyaah shareera manuvishya bibhedachaashu
15. Nisseema maatma balamityanudarshayaanoo
Hatwaiva taamapi vidhaa truvaraabhi guptaam
16. Lambe sa lamba shikhara nipapaata lankaa
Praakaara rupa kagiraa vatha sanchu kocha
17. Bhutwaa bidaala samitoo nishitaam pureen cha
Praapsyan dadarsha nijarupa vateem sa lankaam
18. Ruddoonayaashwatha vijitya cha taam swa mushti
Pishtaantayaanumata yeva vivesha lankaam
19. Maargamaano bahishchaanta ssoshoka vanikaatale
Dadarsha shimshupaa vruksha mulasthitaramaakrutim
20. Naraloka vidambasya jaanan raamasya hrudgatam
Tasya cheshtaanu saarena krutwaa chestaascha samvidam
21. Taadruk cheshtaasametaayaa anguleeya madaattataha
Seetaayaa yaani chaivaasannakrutesthaani sarvashaha
22. Bhushanaani dwidhaa bhutwaa taanye vaasanstathaiva cha
Atha chudaamanim divyam datum raamaayasaadadow
23. Yadyapye tanna pashyanti nishaacharaganaastute
Dhyuloka chaarinah sarve pashyantru shaya yeva cha
24. Teshaam vidambanaa yaiva daityaanaam vanchanaaya cha
Pashyataam kalimukhyaanaam vidambooyam krutoo bhaveth
25. Krutwaa kaaryamidam sarvam vishankah pavanaatmajaha
Aatmaa vishkarane chittam chakrematimataam varaha
26. Athavanamakhilam tadraavanasyaavalumpya
Kshitiruhamimamekam varjaitwaashu veeraha
27. Rajanicharavinaasham kaankshamaanootivelam
Muhuratiravanaadee toranam chaaruroha
28. Athaashrunooddashaananah kapeendra cheshtitam param
Didesha kinkaraanbahun kapirnigruhyataamiti
29. Samastashoo vimrutyavoo varaaddarasya kinkaraaha
Samaasadan mahaabalam suraantaraatmanongajam
30. Asheeti koti yuthapam purassa raashtakaayutam
Aneka heti sankulam kapeendramaavrunodh balam
31. Samaavrutastathaayudhai ssataadi taschatair bhrusham
Chakaara taan samasta shastalaprahaara churnitaan
32. Punashcha mantri putrakaan sa raavana prachoditaan
Mamarda sapta parvata prabhaan varaabhirakshitaan
33. Balaagragaaminastathaa sa sharva vaaksugarvitaan
Nihatya sarva rakshasaam truteeya bhaagamakshinoth
34. Anowpamam harerbalam nishamya raakshasaadhipaha
Kumaramakshamaatmana ssamam sutam nyayojayath
35. Sa sarvalokasaakshinah sutam sharairva varshaha
Shitairvaraastra mantritair na chainamabhya chaalayath
36. Samanda madhya gaasutam sameekshya raavanoopamam
Truteeya yesha chaamshakoo balasya hetya chintayath
37. Nidhaarya yeva raavanah sa raaghavaaya naanyathaa
Yadeendra jinmayaa hatoo na chaasya shaktireekshyate
38. Athasthayoh samomayaa truteeya yesha hanyate
Vichaarya chaivamaashutam padoh pragruhya pupluve
39. Sa chakravadbramaaturam vidhaaya raavanaatmajam
Apoothayaddaraataley kshaneena maaruteetanuhu
40. Vichurnite dharaatale nije sute sa raavanaha
Nishamya shoka taapitastadagrajam samaadishath
41. Athendra jinmahaasharairvaraastra samprayojitaihi
Tataksha vaanarootamam na chaa sha kadwichaalane
42. Athaastra muttamam vidheryu yoja sarva du saham
Satena taaditoo harir vyachintayanniraakulaha
43. Mayaavaraa vilanghitaa hyanekasha swayambhuvaha
Sa maananeeya yeva may tatootra maanayaamya hum
44. Imay cha kuryu ratra kim prahrushta raskha saam ganaaha
Iteeha lakshya meva may sa raavanascha drushyate
45. Idam sameekshya baddhavath sthitam kapeendramaashute
Babandhuranya paashakairjagaama chaastramasya that
46. Atha pragruhya tam kapim sameepa maana yamschate
Nishaachareshwarasya tam sa prushta vaamcha Raavanaha
47. Kape kutoosi kasya vaa kimarthameedrusham krutam
Iteeritah sa chaavadath pranamya raamameeshwaram
48. Avaihi dutamaagatam duranta vikramasyamaam
Raghuttamasya maarutim kulakshaye taveshwaram
49. Na cheth pradaasya sitwaran raghuttama priyaam tadaa
Saputra mitra baandhavoo vinaashamaashuyaasyasi
50. Na Raama baana dhaarane kshamaah sureshwaraa api
Virinchi sharva purvakaah kimutwa saarakaha
51. Prakopi tasya tasya kah purah sthitow kshamobhaveth
Suraasurooragaadike jagatya chintya karmanaha
52. Iteerite vadhodyatam nyavaarayad vibheeshanaha
Sa pucchadaahakarmanim nyayooja yannishaacharaan
53. Athaasya vastra sanchayaih pidhaaya puccha magnaye
Dadurdadaaha naasya tan marutsakho hutaashanaha
54. Mamarsha sarva cheshtitam sa Raksha saam niraamayaha
Balooddha tashcha kautukaath pradagdhu meva taam pureem
55. Dadaaha chaakhilaam pureem swapucchagena vahni naa
Krutistu Vishwa karmanoopya dahya taasya tejasaa
56. Suvarna ratna kaaritaam sa raakshasothamaih saha
Pradahya sarvatah pureem mudaanwito jagarja cha
57. Sa Raavanam sa putrakam trunoopamam vidhaaya cha
Tayo prapashyato pureem vidhaaya bhasma saadya yow
58. Vilanghya chaarnavam punah swajaatibhi prapujitaha
Prabhakshya vaanareshitur madhu prabhum sameyivaan
59. Raamam sureshwaramaganya gunaabhiraamam
Sampraapya sarva kapi veera varaih ssametaha
60. Chudaamanim pavanajah padayor nidhaaya
Sarvaangakaih pranatimasya chakaara bhaktyaa
61. Raamopi naanyadanudaatu ma mushya yogyam
Atyanta Bhakti bharitasya vilakshya kinchith
62. Swaatma pradaanamadhikam pavanaatmajasya
Kurvan samaashlishadamum paramaabhi tushtaha
Iti Shreemadaananda teertha bhagavadpaadaacharya virachite
Shreeman mahaabhaarata taatparya nirnaye
Saptamodhyaayaha
******
No comments:
Post a Comment