Thursday 10 October 2019

ಆತ್ಮಬೋಧಃ ಆದಿ ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯ ಕೃತಂ आत्मबोधः atma bodhah by adi shankaracharya


ಆತ್ಮಬೋಧಃ

ತಪೋಭಿಃ ಕ್ಷೀಣಪಾಪಾನಾಂ ಶಾನ್ತಾನಾಂ ವೀತರಾಗಿಣಾಮ್ ।
ಮುಮುಕ್ಷೂಣಾಮಪೇಕ್ಷ್ಯೋಽಯಮಾತ್ಮಬೋಧೋ ವಿಧೀಯತೇ ॥ 1॥

ಬೋಧೋಽನ್ಯಸಾಧನೇಭ್ಯೋ ಹಿ ಸಾಕ್ಷಾನ್ಮೋಕ್ಷೈಕಸಾಧನಮ್ ।
ಪಾಕಸ್ಯ ವಹ್ನಿವಜ್ಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ಮೋಕ್ಷೋ ನ ಸಿಧ್ಯತಿ ॥ 2॥

ಅವಿರೋಧಿತಯಾ ಕರ್ಮ ನಾವಿದ್ಯಾಂ ವಿನಿವರ್ತಯೇತ್ ।
ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾಂ ನಿಹನ್ತ್ಯೇವ ತೇಜಸ್ತಿಮಿರಸಂಘವತ್ ॥ 3॥

ಪರಿಚ್ಛನ್ನ ಇವಾಜ್ಞಾನಾತ್ತನ್ನಾಶೇ ಸತಿ ಕೇವಲಃ । var  ಅವಚ್ಛಿನ್ನ
ಸ್ವಯಂ ಪ್ರಕಾಶತೇ ಹ್ಯಾತ್ಮಾ ಮೇಘಾಪಾಯೇಂಽಶುಮಾನಿವ  ॥ 4॥

ಅಜ್ಞಾನಕಲುಷಂ ಜೀವಂ ಜ್ಞಾನಾಭ್ಯಾಸಾದ್ವಿನಿರ್ಮಲಮ್ ।
ಕೃತ್ವಾ ಜ್ಞಾನಂ ಸ್ವಯಂ ನಶ್ಯೇಜ್ಜಲಂ ಕತಕರೇಣುವತ್ ॥ 5॥

ಸಂಸಾರಃ ಸ್ವಪ್ನತುಲ್ಯೋ ಹಿ ರಾಗದ್ವೇಷಾದಿಸಂಕುಲಃ ।
ಸ್ವಕಾಲೇ ಸತ್ಯವದ್ಭಾತಿ ಪ್ರಬೋಧೇ ಸತ್ಯಸದ್ಭವೇತ್ ॥ 6॥

ತಾವತ್ಸತ್ಯಂ ಜಗದ್ಭಾತಿ ಶುಕ್ತಿಕಾರಜತಂ ಯಥಾ ।
ಯಾವನ್ನ ಜ್ಞಾಯತೇ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಾಧಿಷ್ಠಾನಮದ್ವಯಮ್ ॥ 7॥

ಉಪಾದಾನೇಽಖಿಲಾಧಾರೇ ಜಗನ್ತಿ ಪರಮೇಶ್ವರೇ ।
ಸರ್ಗಸ್ಥಿತಿಲಯಾನ್ ಯಾನ್ತಿ ಬುದ್ಬುದಾನೀವ ವಾರಿಣಿ ॥ 8॥ var not in some editions
ಸಚ್ಚಿದಾತ್ಮನ್ಯನುಸ್ಯೂತೇ ನಿತ್ಯೇ ವಿಷ್ಣೌ ಪ್ರಕಲ್ಪಿತಾಃ ।
ವ್ಯಕ್ತಯೋ ವಿವಿಧಾಃ ಸರ್ವಾ ಹಾಟಕೇ ಕಟಕಾದಿವತ್ ॥ 9॥

ಯಥಾಕಾಶೋ ಹೃಷೀಕೇಶೋ ನಾನೋಪಾಧಿಗತೋ ವಿಭುಃ ।
ತದ್ಭೇದಾದ್ಭಿನ್ನವದ್ಭಾತಿ ತನ್ನಾಶೇ ಕೇವಲೋ ಭವೇತ್ ॥ 10॥

ನಾನೋಪಾಧಿವಶಾದೇವ ಜಾತಿವರ್ಣಾಶ್ರಮಾದಯಃ । var  ಜಾತಿನಾಮಾಶ್ರಮಾದಯಃ
ಆತ್ಮನ್ಯಾರೋಪಿತಾಸ್ತೋಯೇ ರಸವರ್ಣಾದಿ ಭೇದವತ್ ॥ 11।
ಪಂಚೀಕೃತಮಹಾಭೂತಸಂಭವಂ ಕರ್ಮಸಂಚಿತಮ್ ।
ಶರೀರಂ ಸುಖದುಃಖಾನಾಂ ಭೋಗಾಯತನಮುಚ್ಯತೇ ॥ 12॥

ಪಂಚಪ್ರಾಣಮನೋಬುದ್ಧಿದಶೇನ್ದ್ರಿಯಸಮನ್ವಿತಮ್ ।
ಅಪಂಚೀಕೃತಭೂತೋತ್ಥಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾಂಗಂ ಭೋಗಸಾಧನಮ್ ॥ 13॥

ಅನಾದ್ಯವಿದ್ಯಾನಿರ್ವಾಚ್ಯಾ ಕಾರಣೋಪಾಧಿರುಚ್ಯತೇ ।
ಉಪಾಧಿತ್ರಿತಯಾದನ್ಯಮಾತ್ಮಾನಮವಧಾರಯೇತ್ ॥ 14॥

ಪಂಚಕೋಶಾದಿಯೋಗೇನ ತತ್ತನ್ಮಯ ಇವ ಸ್ಥಿತಃ ।
ಶುದ್ಧಾತ್ಮಾ ನೀಲವಸ್ತ್ರಾದಿಯೋಗೇನ ಸ್ಫಟಿಕೋ ಯಥಾ ॥ 15॥

ವಪುಸ್ತುಷಾದಿಭಿಃ ಕೋಶೈರ್ಯುಕ್ತಂ ಯುಕ್ತ್ಯವಘಾತತಃ ।
ಆತ್ಮಾನಮನ್ತರಂ ಶುದ್ಧಂ ವಿವಿಂಚ್ಯಾತ್ತಂಡುಲಂ ಯಥಾ ॥ 16॥

 var  ವಿದ್ಯರ್ಥ  ವಿವಿಂಚ್ಯಾತ್, ಆಶೀರ್ಲಿಂಗ benedictive ವಿವಿಚ್ಯಾತ್
ಸದಾ ಸರ್ವಗತೋಽಪ್ಯಾತ್ಮಾ ನ ಸರ್ವತ್ರಾವಭಾಸತೇ ।
ಬುದ್ಧಾವೇವಾವಭಾಸೇತ ಸ್ವಚ್ಛೇಷು ಪ್ರತಿಬಿಮ್ಬವತ್ ॥ 17॥

ದೇಹೇನ್ದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧಿಪ್ರಕೃತಿಭ್ಯೋ ವಿಲಕ್ಷಣಮ್ ।
ತದ್ವೃತ್ತಿಸಾಕ್ಷಿಣಂ ವಿದ್ಯಾದಾತ್ಮಾನಂ ರಾಜವತ್ಸದಾ ॥ 18॥

ವ್ಯಾಪೃತೇಷ್ವಿನ್ದ್ರಿಯೇಷ್ವಾತ್ಮಾ ವ್ಯಾಪಾರೀವಾವಿವೇಕಿನಾಮ್ ।
ದೃಶ್ಯತೇಽಭ್ರೇಷು ಧಾವತ್ಸು ಧಾವನ್ನಿವ ಯಥಾ ಶಶೀ ॥ 19॥

ಆತ್ಮಚೈತನ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ದೇಹೇನ್ದ್ರಿಯಮನೋಧಿಯಃ ।
ಸ್ವಕ್ರಿಯಾರ್ಥೇಷು ವರ್ತನ್ತೇ ಸೂರ್ಯಾಲೋಕಂ ಯಥಾ ಜನಾಃ । 20॥

ದೇಹೇನ್ದ್ರಿಯಗುಣಾನ್ಕರ್ಮಾಣ್ಯಮಲೇ ಸಚ್ಚಿದಾತ್ಮನಿ ।
ಅಧ್ಯಸ್ಯನ್ತ್ಯವಿವೇಕೇನ ಗಗನೇ ನೀಲತಾದಿವತ್ ॥ 21॥

ಅಜ್ಞಾನಾನ್ಮಾನಸೋಪಾಧೇಃ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೀನಿ ಚಾತ್ಮನಿ ।
ಕಲ್ಪ್ಯನ್ತೇಽಮ್ಬುಗತೇ ಚನ್ದ್ರೇ ಚಲನಾದಿ ಯಥಾಮ್ಭಸಃ । 22॥

ರಾಗೇಚ್ಛಾಸುಖದುಃಖಾದಿ ಬುದ್ಧೌ ಸತ್ಯಾಂ ಪ್ರವರ್ತತೇ ।
ಸುಷುಪ್ತೌ ನಾಸ್ತಿ ತನ್ನಾಶೇ ತಸ್ಮಾದ್ಬುದ್ಧೇಸ್ತು ನಾತ್ಮನಃ ॥ 23॥

ಪ್ರಕಾಶೋಽರ್ಕಸ್ಯ ತೋಯಸ್ಯ ಶೈತ್ಯಮಗ್ನೇರ್ಯಥೋಷ್ಣತಾ ।
ಸ್ವಭಾವಃ ಸಚ್ಚಿದಾನನ್ದನಿತ್ಯನಿರ್ಮಲತಾತ್ಮನಃ ॥ 24॥

ಆತ್ಮನಃ ಸಚ್ಚಿದಂಶಶ್ಚ ಬುದ್ಧೇರ್ವೃತ್ತಿರಿತಿ ದ್ವಯಮ್ ।
ಸಂಯೋಜ್ಯ ಚಾವಿವೇಕೇನ ಜಾನಾಮೀತಿ ಪ್ರವರ್ತತೇ ॥ 25॥

ಆತ್ಮನೋ ವಿಕ್ರಿಯಾ ನಾಸ್ತಿ ಬುದ್ಧೇರ್ಬೋಧೋ ನ ಜಾತ್ವಿತಿ ।
ಜೀವಃ ಸರ್ವಮಲಂ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಜ್ಞಾತಾ ದ್ರಷ್ಟೇತಿ ಮುಹ್ಯತಿ ॥ 26॥

ರಜ್ಜುಸರ್ಪವದಾತ್ಮಾನಂ ಜೀವಂ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಭಯಂ  ವಹೇತ್ ।
ನಾಹಂ ಜೀವಃ ಪರಾತ್ಮೇತಿ ಜ್ಞಾತಂ ಚೇನ್ನಿರ್ಭಯೋ ಭವೇತ್ ॥ 27॥

ಆತ್ಮಾವಭಾಸಯತ್ಯೇಕೋ ಬುದ್ಧ್ಯಾದೀನೀನ್ದ್ರಿಯಾಣ್ಯಪಿ ।
ದೀಪೋ ಘಟಾದಿವತ್ಸ್ವಾತ್ಮಾ ಜಡೈಸ್ತೈರ್ನಾವಭಾಸ್ಯತೇ ॥ 28॥

ಸ್ವಬೋಧೇ ನಾನ್ಯಬೋಧೇಚ್ಛಾ ಬೋಧರೂಪತಯಾತ್ಮನಃ ।
ನ ದೀಪಸ್ಯಾನ್ಯದೀಪೇಚ್ಛಾ ಯಥಾ ಸ್ವಾತ್ಮಪ್ರಕಾಶನೇ ॥ 29॥

ನಿಷಿಧ್ಯ ನಿಖಿಲೋಪಾಧೀನ್ನೇತಿ ನೇತೀತಿ ವಾಕ್ಯತಃ ।
ವಿದ್ಯಾದೈಕ್ಯಂ ಮಹಾವಾಕ್ಯೈರ್ಜೀವಾತ್ಮಪರಮಾತ್ಮನೋಃ ॥ 30॥

ಆವಿದ್ಯಕಂ ಶರೀರಾದಿ ದೃಶ್ಯಂ ಬುದ್ಬುದವತ್ಕ್ಷರಮ್ ।
ಏತದ್ವಿಲಕ್ಷಣಂ ವಿದ್ಯಾದಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ನಿರ್ಮಲಮ್ ॥ 31॥

ದೇಹಾನ್ಯತ್ವಾನ್ನ ಮೇ ಜನ್ಮಜರಾಕಾರ್ಶ್ಯಲಯಾದಯಃ ।
ಶಬ್ದಾದಿವಿಷಯೈಃ ಸಂಗೋ ನಿರಿನ್ದ್ರಿಯತಯಾ ನ ಚ ॥ 32॥

ಅಮನಸ್ತ್ವಾನ್ನ ಮೇ ದುಃಖರಾಗದ್ವೇಷಭಯಾದಯಃ ।
ಅಪ್ರಾಣೋ ಹ್ಯಮನಾಃ ಶುಭ್ರ ಇತ್ಯಾದಿ ಶ್ರುತಿಶಾಸನಾತ್ ॥ 33॥

(ಏತಸ್ಮಾಜ್ಜಾಯತೇ ಪ್ರಾಣೋ ಮನಃ ಸರ್ವೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಿ ಚ ।
ಖಂ ವಾಯುರ್ಜ್ಯೋತಿರಾಪಃ ಪೃಥಿವೀ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಧಾರಿಣೀ ॥) doubtful addition
ನಿರ್ಗುಣೋ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯೋ ನಿತ್ಯೋ ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪೋ ನಿರಂಜನಃ ।
ನಿರ್ವಿಕಾರೋ ನಿರಾಕಾರೋ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತೋಽಸ್ಮಿ ನಿರ್ಮಲಃ ॥ 34॥

ಅಹಮಾಕಾಶವತ್ಸರ್ವಂ ಬಹಿರನ್ತರ್ಗತೋಽಚ್ಯುತಃ ।
ಸದಾ ಸರ್ವಸಮಃ ಸಿದ್ಧೋ ನಿಃಸಂಗೋ ನಿರ್ಮಲೋಽಚಲಃ ॥ 35॥

ನಿತ್ಯಶುದ್ಧವಿಮುಕ್ತೈಕಮಖಂಡಾನನ್ದಮದ್ವಯಮ್ ।
ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನನ್ತಂ ಯತ್ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮೇವ ತತ್ ॥ 36॥

ಏವಂ ನಿರನ್ತರಾಭ್ಯಸ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಸ್ಮೀತಿ ವಾಸನಾ ।
ಹರತ್ಯವಿದ್ಯಾವಿಕ್ಷೇಪಾನ್ ರೋಗಾನಿವ ರಸಾಯನಮ್ ॥ 37॥

ವಿವಿಕ್ತದೇಶ ಆಸೀನೋ ವಿರಾಗೋ ವಿಜಿತೇನ್ದ್ರಿಯಃ ।
ಭಾವಯೇದೇಕಮಾತ್ಮಾನಂ ತಮನನ್ತಮನನ್ಯಧೀಃ ॥ 38॥

ಆತ್ಮನ್ಯೇವಾಖಿಲಂ ದೃಶ್ಯಂ ಪ್ರವಿಲಾಪ್ಯ ಧಿಯಾ ಸುಧೀಃ ।
ಭಾವಯೇದೇಕಮಾತ್ಮಾನಂ ನಿರ್ಮಲಾಕಾಶವತ್ಸದಾ ॥ 39॥

ರೂಪವರ್ಣಾದಿಕಂ ಸರ್ವ ವಿಹಾಯ ಪರಮಾರ್ಥವಿತ್ ।
ಪರಿಪುರ್ಣಂಚಿದಾನನ್ದಸ್ವರೂಪೇಣಾವತಿಷ್ಠತೇ ॥ 40॥

ಜ್ಞಾತೃಜ್ಞಾನಜ್ಞೇಯಭೇದಃ ಪರೇ ನಾತ್ಮನಿ ವಿದ್ಯತೇ ।
ಚಿದಾನನ್ದೈಕರೂಪತ್ವಾದ್ದೀಪ್ಯತೇ ಸ್ವಯಮೇವ ತತ್ ॥ 41॥ var  ಹಿ ॥

ಏವಮಾತ್ಮಾರಣೌ ಧ್ಯಾನಮಥನೇ ಸತತಂ ಕೃತೇ ।
ಉದಿತಾವಗತಿರ್ಜ್ವಾಲಾ ಸರ್ವಾಜ್ಞಾನೇನ್ಧನಂ ದಹೇತ್ ॥ 42॥

ಅರುಣೇನೇವ ಬೋಧೇನ ಪೂರ್ವಂ ಸನ್ತಮಸೇ ಹೃತೇ ।
ತತ ಆವಿರ್ಭವೇದಾತ್ಮಾ ಸ್ವಯಮೇವಾಂಶುಮಾನಿವ ॥ 43॥

ಆತ್ಮಾ ತು ಸತತಂ ಪ್ರಾಪ್ತೋಽಪ್ಯಪ್ರಾಪ್ತವದವಿದ್ಯಯಾ ।
ತನ್ನಾಶೇ ಪ್ರಾಪ್ತವದ್ಭಾತಿ ಸ್ವಕಂಠಾಭರಣಂ ಯಥಾ ॥ 44॥

ಸ್ಥಾಣೌ ಪುರುಷವದ್ಭ್ರಾನ್ತ್ಯಾ ಕೃತಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಜೀವತಾ ।
ಜೀವಸ್ಯ ತಾತ್ತ್ವಿಕೇ ರೂಪೇ ತಸ್ಮಿನ್ದೃಷ್ಟೇ ನಿವರ್ತತೇ ॥ 45॥

ತತ್ವಸ್ವರೂಪಾನುಭವಾದುತ್ಪನ್ನಂ ಜ್ಞಾನಮಂಜಸಾ ।
ಅಹಂ ಮಮೇತಿ ಚಾಜ್ಞಾನಂ ಬಾಧತೇ ದಿಗ್ಭ್ರಮಾದಿವತ್ ॥ 46॥

ಸಮ್ಯಗ್ವಿಜ್ಞಾನವಾನ್ ಯೋಗೀ ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯೇವಾಖಿಲಂ ಜಗತ್ ।
ಏಕಂ ಚ ಸರ್ವಮಾತ್ಮಾನಮೀಕ್ಷತೇ ಜ್ಞಾನಚಕ್ಷುಷಾ ॥ 47॥

ಆತ್ಮೈವೇದಂ ಜಗತ್ಸರ್ವಮಾತ್ಮನೋಽನ್ಯನ್ನ ವಿದ್ಯತೇ ।
ಮೃದೋ ಯದ್ವದ್ಘಟಾದೀನಿ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಸರ್ವಮೀಕ್ಷತೇ ॥ 48॥

ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಸ್ತು ತದ್ವಿದ್ವಾನ್ಪೂರ್ವೋಪಾಧಿಗುಣಾನ್ಸ್ತ್ಯಜೇತ್ ।
ಸಚ್ಚಿದಾನನ್ದರೂಪತ್ವಾತ್ ಭವೇದ್ಭ್ರಮರಕೀಟವತ್ ॥ 49॥

ತೀರ್ತ್ವಾ ಮೋಹಾರ್ಣವಂ ಹತ್ವಾ ರಾಗದ್ವೇಷಾದಿರಾಕ್ಷಸಾನ್ ।
ಯೋಗೀ ಶಾನ್ತಿಸಮಾಯುಕ್ತ ಆತ್ಮಾರಾಮೋ ವಿರಾಜತೇ ॥ 50॥

ಬಾಹ್ಯಾನಿತ್ಯಸುಖಾಸಕ್ತಿಂ ಹಿತ್ವಾತ್ಮಸುಖನಿರ್ವೃತಃ ।
ಘಟಸ್ಥದೀಪವತ್ಸ್ವಸ್ಥಂ ಸ್ವಾನ್ತರೇವ ಪ್ರಕಾಶತೇ ॥ 51॥

   var  ದೀಪವಚ್ಛಶ್ವದನ್ತರೇವ,  also var  ಸ್ವಸ್ಥಃ
ಉಪಾಧಿಸ್ಥೋಽಪಿ ತದ್ಧರ್ಮೈರಲಿಪ್ತೋ ವ್ಯೋಮವನ್ಮುನಿಃ ।
ಸರ್ವವಿನ್ಮೂಢವತ್ತಿಷ್ಠೇದಸಕ್ತೋ ವಾಯುವಚ್ಚರೇತ್ ॥ 52॥

ಉಪಾಧಿವಿಲಯಾದ್ವಿಷ್ಣೌ ನಿರ್ವಿಶೇಷಂ ವಿಶೇನ್ಮುನಿಃ ।
ಜಲೇ ಜಲಂ ವಿಯದ್ವ್ಯೋಮ್ನಿ ತೇಜಸ್ತೇಜಸಿ ವಾ ಯಥಾ ॥ 53॥

ಯಲ್ಲಾಭಾನ್ನಾಪರೋ ಲಾಭೋ ಯತ್ಸುಖಾನ್ನಾಪರಂ ಸುಖಮ್ ।
ಯಜ್ಜ್ಞಾನಾನ್ನಾಪರಂ ಜ್ಞಾನಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯವಧಾರಯೇತ್ ॥ 54॥

ಯದ್ದೃಷ್ಟ್ವಾ ನಾಪರಂ ದೃಶ್ಯಂ ಯದ್ಭೂತ್ವಾ ನ ಪುನರ್ಭವಃ ।
ಯಜ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ ನಾಪರಂ ಜ್ಞೇಯಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯವಧಾರಯೇತ್ ॥ 55॥

ತಿರ್ಯಗೂರ್ಧ್ವಮಧಃ ಪೂರ್ಣಂ ಸಚ್ಚಿದಾನನ್ದಮದ್ವಯಮ್ ।
ಅನನ್ತಂ ನಿತ್ಯಮೇಕಂ ಯತ್ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯವಧಾರಯೇತ್ ॥ 56॥

ಅತದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತಿರೂಪೇಣ ವೇದಾನ್ತೈರ್ಲಕ್ಷ್ಯತೇಽದ್ವಯಮ್ ।  var  ಽವ್ಯಯಮ್
ಅಖಂಡಾನನ್ದಮೇಕಂ ಯತ್ತತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯವಧಾರಯೇತ್ ॥ 57॥

ಅಖಂಡಾನನ್ದರೂಪಸ್ಯ ತಸ್ಯಾನನ್ದಲವಾಶ್ರಿತಾಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾದ್ಯಾಸ್ತಾರತಮ್ಯೇನ ಭವನ್ತ್ಯಾನನ್ದಿನೋಽಖಿಲಾಃ ॥ 58॥

ತದ್ಯುಕ್ತಮಖಿಲಂ ವಸ್ತು ವ್ಯವಹಾರಸ್ತದನ್ವಿತಃ । var ವ್ಯವಹಾರಶ್ಚಿದನ್ವಿತಃ
ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವಗತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಕ್ಷೀರೇ ಸರ್ಪಿರಿವಾಖಿಲೇ ॥ 59॥

ಅನಣ್ವಸ್ಥೂಲಮಹ್ರಸ್ವಮದೀರ್ಘಮಜಮವ್ಯಯಮ್ ।
ಅರೂಪಗುಣವರ್ಣಾಖ್ಯಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯವಧಾರಯೇತ್ ॥ 60॥

ಯದ್ಭಾಸಾ ಭಾಸ್ಯತೇಽರ್ಕಾದಿ ಭಾಸ್ಯೈರ್ಯತ್ತು ನ ಭಾಸ್ಯತೇ ।
ಯೇನ ಸರ್ವಮಿದಂ ಭಾತಿ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯವಧಾರಯೇತ್ ॥ 61॥

ಸ್ವಯಮನ್ತರ್ಬಹಿರ್ವ್ಯಾಪ್ಯ ಭಾಸಯನ್ನಖಿಲಂ ಜಗತ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಕಾಶತೇ ವಹ್ನಿಪ್ರತಪ್ತಾಯಸಪಿಂಡವತ್ ॥ 62॥

ಜಗದ್ವಿಲಕ್ಷಣಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯನ್ನ ಕಿಂಚನ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾನ್ಯದ್ಭಾತಿ ಚೇನ್ಮಿಥ್ಯಾ ಯಥಾ ಮರುಮರೀಚಿಕಾ ॥ 63॥

ದೃಶ್ಯತೇ ಶ್ರೂಯತೇ ಯದ್ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯನ್ನ ತದ್ಭವೇತ್ ।
ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾಚ್ಚ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಸಚ್ಚಿದಾನನ್ದಮದ್ವಯಮ್ ॥ 64॥

ಸರ್ವಗಂ ಸಚ್ಚಿದಾತ್ಮಾನಂ ಜ್ಞಾನಚಕ್ಷುರ್ನಿರೀಕ್ಷತೇ ।
ಅಜ್ಞಾನಚಕ್ಷುರ್ನೇಕ್ಷೇತ ಭಾಸ್ವನ್ತಂ ಭಾನುಮನ್ಧವತ್ ॥ 65॥

ಶ್ರವಣಾದಿಭಿರುದ್ದೀಪ್ತಜ್ಞಾನಾಗ್ನಿಪರಿತಾಪಿತಃ ।
ಜೀವಃ ಸರ್ವಮಲಾನ್ಮುಕ್ತಃ ಸ್ವರ್ಣವದ್ದ್ಯೋತತೇ ಸ್ವಯಮ್ ॥ 66॥

ಹೃದಾಕಾಶೋದಿತೋ ಹ್ಯಾತ್ಮಾ ಬೋಧಭಾನುಸ್ತಮೋಽಪಹೃತ್ ।
ಸರ್ವವ್ಯಾಪೀ ಸರ್ವಧಾರೀ ಭಾತಿ ಭಾಸಯತೇಽಖಿಲಮ್ ॥ 67॥ var ಸರ್ವಂ ಪ್ರಕಾಶತೇ
ದಿಗ್ದೇಶಕಾಲಾದ್ಯನಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸರ್ವಗಂ
ಶೀತಾದಿಹೃನ್ನಿತ್ಯಸುಖಂ ನಿರಂಜನಮ್ ।
ಯಃ ಸ್ವಾತ್ಮತೀರ್ಥಂ ಭಜತೇ ವಿನಿಷ್ಕ್ರಿಯಃ
ಸ ಸರ್ವವಿತ್ಸರ್ವಗತೋಽಮೃತೋ ಭವೇತ್ ॥ 68॥

॥ ಇತಿ ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯವಿರಚಿತ ಆತ್ಮಬೋಧಃ ಸಮಾಪ್ತಃ ॥
************

आत्मबोधः ॥

नमः श्रीशङ्करानन्दगुरुपादाम्बुजन्मने ।

सविलासमहामोहग्राहग्रासैककर्मणे ॥
तपोभिः क्षीणपापानां शान्तानां वीतरागिणाम् ।
मुमुक्षूणामपेक्ष्योऽयमात्मबोधो विधीयते ॥ १॥

बोधोऽन्यसाधनेभ्यो हि साक्षान्मोक्षैकसाधनम् ।
पाकस्य वह्निवज्ज्ञानं विना मोक्षो न सिध्यति ॥ २॥

अविरोधितया कर्म नाविद्यां विनिवर्तयेत् ।
विद्याविद्यां निहन्त्येव तेजस्तिमिरसङ्घवत् ॥ ३॥

परिच्छन्न इवाज्ञानात्तन्नाशे सति केवलः । var  अवच्छिन्न
स्वयं प्रकाशते ह्यात्मा मेघापायेंऽशुमानिव  ॥ ४॥

अज्ञानकलुषं जीवं ज्ञानाभ्यासाद्विनिर्मलम् ।
कृत्वा ज्ञानं स्वयं नश्येज्जलं कतकरेणुवत् ॥ ५॥

संसारः स्वप्नतुल्यो हि रागद्वेषादिसङ्कुलः ।
स्वकाले सत्यवद्भाति प्रबोधे सत्यसद्भवेत् ॥ ६॥

तावत्सत्यं जगद्भाति शुक्तिकारजतं यथा ।
यावन्न ज्ञायते ब्रह्म सर्वाधिष्ठानमद्वयम् ॥ ७॥

उपादानेऽखिलाधारे जगन्ति परमेश्वरे ।
सर्गस्थितिलयान् यान्ति बुद्बुदानीव वारिणि ॥ ८॥ var not in some editions
सच्चिदात्मन्यनुस्यूते नित्ये विष्णौ प्रकल्पिताः ।
व्यक्तयो विविधाः सर्वा हाटके कटकादिवत् ॥ ९॥

यथाकाशो हृषीकेशो नानोपाधिगतो विभुः ।
तद्भेदाद्भिन्नवद्भाति तन्नाशे केवलो भवेत् ॥ १०॥

नानोपाधिवशादेव जातिवर्णाश्रमादयः । var  जातिनामाश्रमादयः
आत्मन्यारोपितास्तोये रसवर्णादि भेदवत् ॥ ११।
पंचीकृतमहाभूतसंभवं कर्मसंचितम् ।
शरीरं सुखदुःखानां भोगायतनमुच्यते ॥ १२॥

पंचप्राणमनोबुद्धिदशेन्द्रियसमन्वितम् ।
अपंचीकृतभूतोत्थं सूक्ष्माङ्गं भोगसाधनम् ॥ १३॥

अनाद्यविद्यानिर्वाच्या कारणोपाधिरुच्यते ।
उपाधित्रितयादन्यमात्मानमवधारयेत् ॥ १४॥

पंचकोशादियोगेन तत्तन्मय इव स्थितः ।
शुद्धात्मा नीलवस्त्रादियोगेन स्फटिको यथा ॥ १५॥

वपुस्तुषादिभिः कोशैर्युक्तं युक्त्यवघाततः ।
आत्मानमन्तरं शुद्धं विविञ्च्यात्तण्डुलं यथा ॥ १६॥

 var  विद्यर्थ  विविञ्च्यात्, आशीर्लिङ्ग benedictive विविच्यात्
सदा सर्वगतोऽप्यात्मा न सर्वत्रावभासते ।
बुद्धावेवावभासेत स्वच्छेषु प्रतिबिम्बवत् ॥ १७॥

देहेन्द्रियमनोबुद्धिप्रकृतिभ्यो विलक्षणम् ।
तद्वृत्तिसाक्षिणं विद्यादात्मानं राजवत्सदा ॥ १८॥

व्यापृतेष्विन्द्रियेष्वात्मा व्यापारीवाविवेकिनाम् ।
दृश्यतेऽभ्रेषु धावत्सु धावन्निव यथा शशी ॥ १९॥

आत्मचैतन्यमाश्रित्य देहेन्द्रियमनोधियः ।
स्वक्रियार्थेषु वर्तन्ते सूर्यालोकं यथा जनाः । २०॥

देहेन्द्रियगुणान्कर्माण्यमले सच्चिदात्मनि ।
अध्यस्यन्त्यविवेकेन गगने नीलतादिवत् ॥ २१॥

अज्ञानान्मानसोपाधेः कर्तृत्वादीनि चात्मनि ।
कल्प्यन्तेऽम्बुगते चन्द्रे चलनादि यथाम्भसः । २२॥

रागेच्छासुखदुःखादि बुद्धौ सत्यां प्रवर्तते ।
सुषुप्तौ नास्ति तन्नाशे तस्माद्बुद्धेस्तु नात्मनः ॥ २३॥

प्रकाशोऽर्कस्य तोयस्य शैत्यमग्नेर्यथोष्णता ।
स्वभावः सच्चिदानन्दनित्यनिर्मलतात्मनः ॥ २४॥

आत्मनः सच्चिदंशश्च बुद्धेर्वृत्तिरिति द्वयम् ।
संयोज्य चाविवेकेन जानामीति प्रवर्तते ॥ २५॥

आत्मनो विक्रिया नास्ति बुद्धेर्बोधो न जात्विति ।
जीवः सर्वमलं ज्ञात्वा ज्ञाता द्रष्टेति मुह्यति ॥ २६॥

रज्जुसर्पवदात्मानं जीवं ज्ञात्वा भयं  वहेत् ।
नाहं जीवः परात्मेति ज्ञातं चेन्निर्भयो भवेत् ॥ २७॥

आत्मावभासयत्येको बुद्ध्यादीनीन्द्रियाण्यपि ।
दीपो घटादिवत्स्वात्मा जडैस्तैर्नावभास्यते ॥ २८॥

स्वबोधे नान्यबोधेच्छा बोधरूपतयात्मनः ।
न दीपस्यान्यदीपेच्छा यथा स्वात्मप्रकाशने ॥ २९॥

निषिध्य निखिलोपाधीन्नेति नेतीति वाक्यतः ।
विद्यादैक्यं महावाक्यैर्जीवात्मपरमात्मनोः ॥ ३०॥

आविद्यकं शरीरादि दृश्यं बुद्बुदवत्क्षरम् ।
एतद्विलक्षणं विद्यादहं ब्रह्मेति निर्मलम् ॥ ३१॥

देहान्यत्वान्न मे जन्मजराकार्श्यलयादयः ।
शब्दादिविषयैः सङ्गो निरिन्द्रियतया न च ॥ ३२॥

अमनस्त्वान्न मे दुःखरागद्वेषभयादयः ।
अप्राणो ह्यमनाः शुभ्र इत्यादि श्रुतिशासनात् ॥ ३३॥

(एतस्माज्जायते प्राणो मनः सर्वेन्द्रियाणि च ।
खं वायुर्ज्योतिरापः पृथिवी विश्वस्य धारिणी ॥) doubtful addition
निर्गुणो निष्क्रियो नित्यो निर्विकल्पो निरंजनः ।
निर्विकारो निराकारो नित्यमुक्तोऽस्मि निर्मलः ॥ ३४॥

अहमाकाशवत्सर्वं बहिरन्तर्गतोऽच्युतः ।
सदा सर्वसमः सिद्धो निःसङ्गो निर्मलोऽचलः ॥ ३५॥

नित्यशुद्धविमुक्तैकमखण्डानन्दमद्वयम् ।
सत्यं ज्ञानमनन्तं यत्परं ब्रह्माहमेव तत् ॥ ३६॥

एवं निरन्तराभ्यस्ता ब्रह्मैवास्मीति वासना ।
हरत्यविद्याविक्षेपान् रोगानिव रसायनम् ॥ ३७॥

विविक्तदेश आसीनो विरागो विजितेन्द्रियः ।
भावयेदेकमात्मानं तमनन्तमनन्यधीः ॥ ३८॥

आत्मन्येवाखिलं दृश्यं प्रविलाप्य धिया सुधीः ।
भावयेदेकमात्मानं निर्मलाकाशवत्सदा ॥ ३९॥

रूपवर्णादिकं सर्व विहाय परमार्थवित् ।
परिपुर्णंचिदानन्दस्वरूपेणावतिष्ठते ॥ ४०॥

ज्ञातृज्ञानज्ञेयभेदः परे नात्मनि विद्यते ।
चिदानन्दैकरूपत्वाद्दीप्यते स्वयमेव तत् ॥ ४१॥ var  हि ॥

एवमात्मारणौ ध्यानमथने सततं कृते ।
उदितावगतिर्ज्वाला सर्वाज्ञानेन्धनं दहेत् ॥ ४२॥

अरुणेनेव बोधेन पूर्वं सन्तमसे हृते ।
तत आविर्भवेदात्मा स्वयमेवांशुमानिव ॥ ४३॥

आत्मा तु सततं प्राप्तोऽप्यप्राप्तवदविद्यया ।
तन्नाशे प्राप्तवद्भाति स्वकण्ठाभरणं यथा ॥ ४४॥

स्थाणौ पुरुषवद्भ्रान्त्या कृता ब्रह्मणि जीवता ।
जीवस्य तात्त्विके रूपे तस्मिन्दृष्टे निवर्तते ॥ ४५॥

तत्वस्वरूपानुभवादुत्पन्नं ज्ञानमंजसा ।
अहं ममेति चाज्ञानं बाधते दिग्भ्रमादिवत् ॥ ४६॥

सम्यग्विज्ञानवान् योगी स्वात्मन्येवाखिलं जगत् ।
एकं च सर्वमात्मानमीक्षते ज्ञानचक्षुषा ॥ ४७॥

आत्मैवेदं जगत्सर्वमात्मनोऽन्यन्न विद्यते ।
मृदो यद्वद्घटादीनि स्वात्मानं सर्वमीक्षते ॥ ४८॥

जीवन्मुक्तस्तु तद्विद्वान्पूर्वोपाधिगुणान्स्त्यजेत् ।
सच्चिदानन्दरूपत्वात् भवेद्भ्रमरकीटवत् ॥ ४९॥

तीर्त्वा मोहार्णवं हत्वा रागद्वेषादिराक्षसान् ।
योगी शान्तिसमायुक्त आत्मारामो विराजते ॥ ५०॥

बाह्यानित्यसुखासक्तिं हित्वात्मसुखनिर्वृतः ।
घटस्थदीपवत्स्वस्थं स्वान्तरेव प्रकाशते ॥ ५१॥

   var  दीपवच्छश्वदन्तरेव,  also var  स्वस्थः
उपाधिस्थोऽपि तद्धर्मैरलिप्तो व्योमवन्मुनिः ।
सर्वविन्मूढवत्तिष्ठेदसक्तो वायुवच्चरेत् ॥ ५२॥

उपाधिविलयाद्विष्णौ निर्विशेषं विशेन्मुनिः ।
जले जलं वियद्व्योम्नि तेजस्तेजसि वा यथा ॥ ५३॥

यल्लाभान्नापरो लाभो यत्सुखान्नापरं सुखम् ।
यज्ज्ञानान्नापरं ज्ञानं तद्ब्रह्मेत्यवधारयेत् ॥ ५४॥

यद्दृष्ट्वा नापरं दृश्यं यद्भूत्वा न पुनर्भवः ।
यज्ज्ञात्वा नापरं ज्ञेयं तद्ब्रह्मेत्यवधारयेत् ॥ ५५॥

तिर्यगूर्ध्वमधः पूर्णं सच्चिदानन्दमद्वयम् ।
अनन्तं नित्यमेकं यत्तद्ब्रह्मेत्यवधारयेत् ॥ ५६॥

अतद्व्यावृत्तिरूपेण वेदान्तैर्लक्ष्यतेऽद्वयम् ।  var  ऽव्ययम्
अखण्डानन्दमेकं यत्ततद्ब्रह्मेत्यवधारयेत् ॥ ५७॥

अखण्डानन्दरूपस्य तस्यानन्दलवाश्रिताः ।
ब्रह्माद्यास्तारतम्येन भवन्त्यानन्दिनोऽखिलाः ॥ ५८॥

तद्युक्तमखिलं वस्तु व्यवहारस्तदन्वितः । var व्यवहारश्चिदन्वितः
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म क्षीरे सर्पिरिवाखिले ॥ ५९॥

अनण्वस्थूलमह्रस्वमदीर्घमजमव्ययम् ।
अरूपगुणवर्णाख्यं तद्ब्रह्मेत्यवधारयेत् ॥ ६०॥

यद्भासा भास्यतेऽर्कादि भास्यैर्यत्तु न भास्यते ।
येन सर्वमिदं भाति तद्ब्रह्मेत्यवधारयेत् ॥ ६१॥

स्वयमन्तर्बहिर्व्याप्य भासयन्नखिलं जगत् ।
ब्रह्म प्रकाशते वह्निप्रतप्तायसपिण्डवत् ॥ ६२॥

जगद्विलक्षणं ब्रह्म ब्रह्मणोऽन्यन्न किंचन ।
ब्रह्मान्यद्भाति चेन्मिथ्या यथा मरुमरीचिका ॥ ६३॥

दृश्यते श्रूयते यद्यद्ब्रह्मणोऽन्यन्न तद्भवेत् ।
तत्त्वज्ञानाच्च तद्ब्रह्म सच्चिदानन्दमद्वयम् ॥ ६४॥

सर्वगं सच्चिदात्मानं ज्ञानचक्षुर्निरीक्षते ।
अज्ञानचक्षुर्नेक्षेत भास्वन्तं भानुमन्धवत् ॥ ६५॥

श्रवणादिभिरुद्दीप्तज्ञानाग्निपरितापितः ।
जीवः सर्वमलान्मुक्तः स्वर्णवद्द्योतते स्वयम् ॥ ६६॥

हृदाकाशोदितो ह्यात्मा बोधभानुस्तमोऽपहृत् ।
सर्वव्यापी सर्वधारी भाति भासयतेऽखिलम् ॥ ६७॥ var सर्वं प्रकाशते
दिग्देशकालाद्यनपेक्ष्य सर्वगं
शीतादिहृन्नित्यसुखं निरंजनम् ।
यः स्वात्मतीर्थं भजते विनिष्क्रियः
स सर्ववित्सर्वगतोऽमृतो भवेत् ॥ ६८॥


॥ इति शंकराचार्यविरचित आत्मबोधः समाप्तः ॥
**********

No comments:

Post a Comment