ಶತಶ್ಲೋಕೀ ಅಥವಾ ವೇದಾನ್ತಕೇಸರೀ
ದೃಷ್ಟಾನ್ತೋ ನೈವ ದೃಷ್ಟಸ್ತ್ರಿಭುವನಜಠರೇ ಸದ್ಗುರೋರ್ಜ್ಞಾನದಾತುಃ
ಸ್ಪರ್ಶಶ್ಚೇತ್ತತ್ರ ಕಲ್ಪ್ಯಃ ಸ ನಯತಿ ಯದಹೋ ಸ್ವರ್ಣತಾಮಶ್ಮಸಾರಮ್ ।
ನ ಸ್ಪರ್ಶತ್ವಂ ತಥಾಪಿ ಶ್ರಿತಚರಣಯುಗೇ ಸದ್ಗುರುಃ ಸ್ವೀಯಶಿಷ್ಯೇ
ಸ್ವೀಯಂ ಸಾಮ್ಯಂ ವಿಧತ್ತೇ ಭವತಿ ನಿರುಪಮಸ್ತೇನ ವಾಲೌಕಿಕೋಽಪಿ ॥ 1॥
ಯದ್ವಚ್ಛ್ರೀಖಂಡವೃಕ್ಷಪ್ರಸೃತಪರಿಮಲೇನಾಭಿತೋಽನ್ಯೇಽಪಿ ವೃಕ್ಷಾಃ
ಶಶ್ವತ್ಸೌಗನ್ಧ್ಯಭಾಜೋಽಪ್ಯತನುತನುಭೃತಾಂ ತಾಪಮುನ್ಮೂಲಯನ್ತಿ ।
ಆಚಾರ್ಯಾಲ್ಲಬ್ಧಬೋಧಾ ಅಪಿ ವಿಧಿವಶತಃ ಸಂನಿಧೌ ಸಂಸ್ಥಿತಾನಾಂ
ತ್ರೇಧಾ ತಾಪಂ ಚ ಪಾಪಂ ಸಕರುಣಹೃದಯಾಃ ಸ್ವೋಕ್ತಿಭಿಃ ಕ್ಷಾಲಯನ್ತಿ ॥ 2॥
ಆತ್ಮಾನಾತ್ಮಪ್ರತೀತಿಃ ಪ್ರಥಮಮಭಿಹಿತಾ ಸತ್ಯಮಿಥ್ಯಾತ್ವಯೋಗಾ-
ದ್ದ್ವೇಧಾ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತೀತಿರ್ನಿಗಮನಿಗದಿತಾ ಸ್ವಾನುಭೂತ್ಯೋಪಪತ್ತ್ಯಾ ।
ಆದ್ಯಾ ದೇಹಾನುಬನ್ಧಾದ್ಭವತಿ ತದಪರಾ ಸಾ ಚ ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವಾ-
ದಾದೌ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಸ್ಮೀತ್ಯನುಭವ ಉದಿತೇ ಖಲ್ವಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪಶ್ಚಾತ್ ॥ 3॥
ಆತ್ಮಾ ಚಿದ್ವಿತ್ಸುಖಾತ್ಮಾನುಭವಪರಿಚಿತಃ ಸರ್ವದೇಹಾದಿಯನ್ತಾ
ಸತ್ಯೇವಂ ಮೂಢಬುದ್ಧಿರ್ಭಜತಿ ನನು ಜನೋಽನಿತ್ಯದೇಹಾತ್ಮಬುದ್ಧಿಮ್ ।
ಬಾಹ್ಯೋಽಸ್ಥಿಸ್ನಾಯುಮಜ್ಜಾಪಲರುಧಿರವಸಾಚರ್ಮಮೇದೋಯುಗನ್ತ-
ರ್ವಿಣ್ಮೂತ್ರಶ್ಲೇಷ್ಮಪೂರ್ಣಂ ಸ್ವಪರವಪುರಹೋ ಸಂವಿದಿತ್ವಾಪಿ ಭೂಯಃ ॥ 4॥
ದೇಹಸ್ತ್ರೀಪುತ್ರಮಿತ್ರಾನುಚರಹಯವೃಷಾಸ್ತೋಷಹೇತುರ್ಮಮೇತ್ಥಂ
ಸರ್ವೇ ಸ್ವಾಯುರ್ನಯನ್ತಿ ಪ್ರಥಿತಮಲಮಮೀ ಮಾಂಸಮೀಮಾಂಸಯೇಹ ।
ಏತೇ ಜೀವನ್ತಿ ಯೇನ ವ್ಯವಹೃತಿಪಟವೋ ಯೇನ ಸೌಭಾಗ್ಯಭಾಜ-
ಸ್ತಂ ಪ್ರಾಣಾಧೀಶಮನ್ತರ್ಗತಮಮೃತಮಮುಂ ನೈವ ಮೀಮಾಂಸಯನ್ತಿ ॥ 5॥
ಕಶ್ಚಿತ್ಕೀಟಃ ಕಥಂಚಿತ್ಪಟುಮತಿರಭಿತಃ ಕಂಟಕಾನಾಂ ಕುಟೀರಂ
ಕುರ್ವಂಸ್ತೇನೈವ ಸಾಕಂ ವ್ಯವಹೃತಿವಿಧಯೇ ಚೇಷ್ಟತೇ ಯಾವದಾಯುಃ ।
ತದ್ವಜ್ಜೀವೋಽಪಿ ನಾನಾಚರಿತಸಮುದಿತೈಃ ಕರ್ಮಭಿಃ ಸ್ಥೂಲದೇಹಂ
ನಿರ್ಮಾಯಾತ್ರೈವ ತಿಷ್ಠನ್ನನುದಿನಮಮುನಾ ಸಾಕಮಭ್ಯೇತಿ ಭೂಮೌ ॥ 6॥
ಸ್ವೀಕುರ್ವನ್ವ್ಯಾಘ್ರವೇಷಂ ಸ್ವಜಠರಭೃತಯೇ ಭೀಷಯನ್ಯಶ್ಚ ಮುಗ್ಧಾ-
ನ್ಮತ್ವಾ ವ್ಯಾಘ್ರೋಽಹಮಿತ್ಥಂ ಸ ನರಪಶುಮುಖಾನ್ಬಾಧತೇ ಕಿಂ ನು ಸತ್ತ್ವಾನ್ ।
ಮತ್ವಾ ಸ್ತ್ರೀವೇಷಧಾರೀ ಸ್ತ್ರ್ಯಹಮಿತಿ ಕುರುತೇ ಕಿ ನಟೋ ಭರ್ತುರಿಚ್ಛಾಂ
ತದ್ವಚ್ಛಾರೀರ ಆತ್ಮಾ ಪೃಥಗನುಭವತೋ ದೇಹತೋ ಯತ್ಸ ಸಾಕ್ಷೀ ॥ 7॥
ಸ್ವಂ ಬಾಲಂ ರೋದಮಾನಂ ಚಿರತರಸಮಯಂ ಶಾನ್ತಿಮಾನೇತುಮಗ್ರೇ
ದ್ರಾಕ್ಷಂ ಖಾರ್ಜೂರಮಾಮ್ರಂ ಸುಕದಲಮಥವಾ ಯೋಜಯತ್ಯಮ್ಬಿಕಾಸ್ಯ ।
ತದ್ವಚ್ಚೇತೋಽತಿಮೂಢಂ ಬಹುಜನನಭವಾನ್ಮೌಢ್ಯಸಂಸ್ಕಾರಯೋಗಾ-
ದ್ಬೋಧೋಪಾಯೈರನೇಕೈರವಶಮುಪನಿಷದ್ಬೋಧಯಾಮಾಸ ಸಮ್ಯಕ್ ॥ 8॥
ಯತ್ಪ್ರೀತ್ಯಾ ಪ್ರೀತಿಮಾತ್ರಂ ತನುಯುವತಿತನೂಜಾರ್ಥಮುಖ್ಯಂ ಸ ತಸ್ಮಾ-
ತ್ಪ್ರೇಯಾನಾತ್ಮಾಥ ಶೋಕಾಸ್ಪದಮಿತರದತಃ ಪ್ರೇಯ ಏತತ್ಕಥಂ ಸ್ಯಾತ್ ।
ಭಾರ್ಯಾದ್ಯಂ ಜೀವಿತಾರ್ಥೀ ವಿತರತಿ ಚ ವಪುಃ ಸ್ವಾತ್ಮನಃ ಶ್ರೇಯ ಇಚ್ಛಂ-
ಸ್ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮಾನಮೇವ ಪ್ರಿಯಮಧಿಕಮುಪಾಸೀತ ವಿದ್ವಾನ್ನ ಚಾನ್ಯತ್ ॥ 9॥
ಯಸ್ಮಾದ್ಯಾವತ್ಪ್ರಿಯಂ ಸ್ಯಾದಿಹ ಹಿ ವಿಷಯತಸ್ತಾವದಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಿಯತ್ವಂ
ಯಾವದ್ದುಃಖಂ ಚ ಯಸ್ಮಾದ್ಭವತಿ ಖಲು ತತಸ್ತಾವದೇವಾಪ್ರಿಯತ್ವಮ್ ।
ನೈಕಸ್ಮಿನ್ಸರ್ವಕಾಲೇಽಸ್ತ್ಯುಭಯಮಪಿ ಕದಾಪ್ಯಪ್ರಿಯೋಽಪಿ ಪ್ರಿಯಃ ಸ್ಯಾ-
ತ್ಪ್ರೇಯಾನಪ್ಯಪ್ರಿಯೋ ವಾ ಸತತಮಪಿ ತತಃ ಪ್ರೇಯ ಆತ್ಮಾಖ್ಯವಸ್ತು ॥ 10॥
ಶ್ರೇಯಃ ಪ್ರೇಯಶ್ಚ ಲೋಕೇ ದ್ವಿವಿಧಮಭಿಹಿತಂ ಕಾಮ್ಯಮಾತ್ಯನ್ತಿಕಂ ಚ
ಕಾಮ್ಯಂ ದುಃಖೈಕಬೀಜಂ ಕ್ಷಣಲವವಿರಸಂ ತಚ್ಚಿಕೀರ್ಷನ್ತಿ ಮನ್ದಾಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈವಾತ್ಯನ್ತಿಕಂ ಯನ್ನಿರತಿಶಯಸುಖಸ್ಯಾಸ್ಪದಂ ಸಂಶ್ರಯನ್ತೇ
ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾಸ್ತಚ್ಚ ಕಾಠೋಪನಿಷದಭಿಹಿತಂ ಷಡ್ವಿಧಾಯಾಂ ಚ ವಲ್ಲ್ಯಾಮ್ ॥ 11॥
ಆತ್ಮಾಮ್ಭೋಧೇಸ್ತರಂಗೋಽಸ್ಮ್ಯಹಮಿತಿ ಗಮನೇ ಭಾವಯನ್ನಾಸನಸ್ಥಃ
ಸಂವಿತ್ಸೂತ್ರಾನುವಿದ್ಧೋ ಮಣಿರಹಮಿತಿ ವಾಸ್ಮೀನ್ದ್ರಿಯಾರ್ಥಪ್ರತೀತೌ ।
ದೃಷ್ಟೋಽಸ್ಮ್ಯಾತ್ಮಾವಲೋಕಾದಿತಿ ಶಯನವಿಧೌ ಮಗ್ನ ಆನನ್ದಸಿನ್ಧಾ-
ವನ್ತರ್ನಿಷ್ಠೋ ಮುಮುಕ್ಷುಃ ಸ ಖಲು ತನುಭೃತಾ ಯೋ ನಯತ್ಯೇವಮಾಯುಃ ॥ 12॥
ವೈರಾಜವ್ಯಷ್ಟಿರೂಪಂ ಜಗದಖಿಲಮಿದಂ ನಾಮರೂಪಾತ್ಮಕಂ ಸ್ಯಾ-
ದನ್ತಃಸ್ಥಪ್ರಾಣಮುಖ್ಯಾತ್ಪ್ರಚಲತಿ ಚ ಪುನರ್ವೇತ್ತಿ ಸರ್ವಾನ್ಪದಾರ್ಥಾನ್ ।
ನಾಯಂ ಕರ್ತಾ ನ ಭೋಕ್ತಾ ಸವಿತೃವದಿತಿ ಯೋ ಜ್ಞಾನವಿಜ್ಞಾನಪೂರ್ಣಃ
ಸಾಕ್ಷಾದಿತ್ಥಂ ವಿಜಾನನ್ವ್ಯಹರತಿ ಪರಾತ್ಮಾನುಸಂಧಾನಪೂರ್ವಮ್ ॥ 13॥
ನೈರ್ವೇದ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಗರ್ಭ ದ್ವಿವಿಧಮಭಿಹಿತಂ ತತ್ರ ವೈರಾಗ್ಯಮಾದ್ಯಂ
ಪ್ರಾಯೋ ದುಃಖಾವಲೋಕಾದ್ಭವತಿ ಗೃಹಸುಹೃತ್ಪುತ್ರವಿತ್ತೈಷಣಾದೇಃ ।
ಅನ್ಯಜ್ಜ್ಞಾನೋಪದೇಶಾದ್ಯದುದಿತವಿಷಯೇ ವಾನ್ತವದ್ಧೇಯತಾ ಸ್ಯಾ-
ತ್ಪ್ರವ್ರಜ್ಯಾಪಿ ದ್ವಿಧಾ ಸ್ಯಾನ್ನಿಯಮಿತಮನಸಾ ದೇಹತೋ ಗೇಹತಶ್ಚ ॥ 14॥
ಯಃ ಕಶ್ಚಿತ್ಸೌಖ್ಯಹೇತೋಸ್ತ್ರಿಜಗತಿ ಯತತೇ ನೈವ ದುಃಖಸ್ಯ ಹೇತೋ-
ರ್ದೇಹೇಽಹತಾ ತದುತ್ಥಾ ಸ್ವವಿಷಯಮಮತಾ ಚೇತಿ ದುಃಖಾಸ್ಪದೇ ದ್ವೇ ।
ಜಾನನ್ರೋಗಾಭಿಘಾತಾದ್ಯನುಭವತಿ ಯತೋ ನಿತ್ಯದೇಹಾತ್ಮಬುದ್ಧಿ-
ರ್ಭಾರ್ಯಾಪುತ್ರಾರ್ಥನಾಶೇ ವಿಪದಮಥ ಪರಾಮೇತಿ ನಾರಾತಿನಾಶೇ ॥ 15॥
ತಿಷ್ಠನ್ಗೇಹೇ ಗೃಹೇಶೋಽಪ್ಯತಿಥಿರಿವ ನಿಜಂ ಧಾಮ ಗನ್ತುಂ ಚಿಕೀರ್ಷು-
ರ್ದೇಹಸ್ಥಂ ದುಃಖಸೌಖ್ಯಂ ನ ಭಜತಿ ಸಹಸಾ ನಿರ್ಮಮತ್ವಾಭಿಮಾನಃ ।
ಆಯಾತ್ರಾಯಾಸ್ಯತೀದಂ ಜಲದಪಟಲವದ್ಯಾತೃ ಯಾಸ್ಯತ್ಯವಶ್ಯಂ
ದೇಹಾದ್ಯಂ ಸರ್ವಮೇವಂ ಪ್ರವಿದಿತವಿಶಯೋ ಯಶ್ಚ ತಿಷ್ಠತ್ಯಯತ್ನಃ ॥ 16॥
ಶಕ್ತ್ಯಾ ನಿರ್ಮೋಕತಃ ಸ್ವಾದ್ಬಹಿರಹಿರಿವ ಯಃ ಪ್ರವ್ರಜನ್ಸ್ವೀಯಗೇಹಾ-
ಚ್ಛಾಯಾಂ ಮಾರ್ಗದ್ರುಮೋತ್ಥಾಂ ಪಥಿಕ ಇವ ಮನಾಕ್ ಸಂಶ್ರಯೇದ್ದೇಹಸಂಸ್ಥಾಮ್ ।
ಕ್ಷುತ್ಪರ್ಯಾಪ್ತಂ ತರುಭ್ಯಃ ಪತಿತಫಲಮಯಂ ಪ್ರಾರ್ಥಯೇದ್ಭೈಕ್ಷಮನ್ನಂ
ಸ್ವಾತ್ಮಾರಾಮಂ ಪ್ರವೇಷ್ಟುಂ ಸ ಖಲು ಸುಖಮಯಂ ಪ್ರವ್ರಜೇದ್ದೇಹತೋಽಪಿ ॥ 17॥
ಕಾಮೋ ಬುದ್ಧಾವುದೇತಿ ಪ್ರಥಮಮಿಹ ಮನಸ್ಯುದ್ದಿಶತ್ಯರ್ಥಜಾತಂ
ತದ್ಗೃಹ್ಣಾತೀನ್ದ್ರಿಯಾಸ್ಯೈಸ್ತದನಧಿಗಮತಃ ಕ್ರೋಧ ಆವಿರ್ಭವೇಚ್ಚ ।
ಪ್ರಾಪ್ತಾವರ್ಥಸ್ಯ ಸಂರಕ್ಷಣಮತಿರುದಿತೋ ಲೋಭ ಏತತ್ತ್ರಯಂ ಸ್ಯಾ-
ತ್ಸರ್ವೇಷಾಂ ಪಾತಹೇತುಸ್ತದಿಹ ಮತಿಮತಾ ತ್ಯಾಜ್ಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಯೋಗಾತ್ ॥ 18॥
ದಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾರ್ಪಣಂ ಯತ್ಕ್ರಿಯತ ಇಹ ನೃಭಿಃ ಸ್ಯಾತ್ಕ್ಷಮಾಕ್ರೋಧಸಂಜ್ಞಾ
ಶ್ರದ್ಧಾಸ್ತಿಕ್ಯಂ ಚ ಸತ್ಯಂ ಸದಿತಿ ಪರಮತಃ ಸೇತುಸಂಜ್ಞಂ ಚತುಷ್ಕಮ್ ।
ತತ್ಸ್ಯಾದ್ಬನ್ಧಾಯ ಜನ್ತೋರಿತಿ ಚತುರ ಇಮಾನ್ದಾನಪೂರ್ವೈಶ್ಚತುರ್ಭಿ-
ಸ್ತೀರ್ತ್ವಾ ಶ್ರೇಯೋಽಮೃತಂ ಚ ಶ್ರಯತ ಇಹ ನರಃ ಸ್ವರ್ಗತಿಂ ಜ್ಯೋತಿರಾಪ್ತಿಮ್ ॥ 19॥
ಅನ್ನಂ ದೇವಾತಿಥಿಭ್ಯೋಽರ್ಪಿತಮಮೃತಮಿದಂ ಚಾನ್ಯಥಾ ಮೋಘಮನ್ನಂ
ಯಶ್ಚಾತ್ಮಾರ್ಥಂ ವಿಧತ್ತೇ ತದಿಹ ನಿಗದಿತಂ ಮೃತ್ಯುರೂಪಂ ಹಿ ತಸ್ಯ ।
ಲೋಕೇಽಸೌ ಕೇವಲಾಘೋ ಭವತಿ ತನುಭೃತಾಂ ಕೇವಲಾದೀ ಚ ಯಃ ಸ್ಯಾ-
ತ್ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಾಣಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ವಿಧಿವದನುದಿನಂ ಯೋಽಶ್ನುತೇ ಸೋಽಪಿ ಮರ್ತ್ಯಃ ॥ 20॥
ಲೋಕೇ ಭೋಜಃ ಸ ಏವಾರ್ಪಯತಿ ಗೃಹಗತಾಯಾರ್ಥಿನೇಽನ್ನಂ ಕೃಶಾಯ
ಯಸ್ತಸ್ಮೈ ಪೂರ್ಣಮನ್ನಂ ಭವತಿ ಮಖವಿಧೌ ಜಾಯತೇಽಜಾತಶತ್ರುಃ ।
ಸಖ್ಯೇ ನಾನ್ನಾರ್ಥಿನೇ ಯೋಽರ್ಪಯತಿ ನ ಸ ಸಖಾ ಸೇವಮಾನಾಯ ನಿತ್ಯಂ
ಸಂಸಕ್ತಾಯಾನ್ನಮಸ್ಮಾದ್ವಿಮುಖ ಇವ ಪರಾವೃತ್ತಿಮಿಚ್ಛೇತ್ಕದರ್ಯಾತ್ ॥ 21॥
ಸ್ವಾಜ್ಞಾನಜ್ಞಾನಹೇತೂ ಜಗದುದಯಲಯೌ ಸರ್ವಸಾಧಾರಣೌ ಸ್ತೋ
ಜೀವೇಷ್ವಾಸ್ವರ್ಣಗರ್ಭಂ ಶ್ರುತಯ ಇತಿ ಜಗುರ್ಹೂಯತೇ ಸ್ವಪ್ರಬೋಧೇ ।
ವಿಶ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಬೋಧೇ ಜಗತಿ ಪುನರಿದಂ ಹೂಯತೇ ಬ್ರಹ್ಮ ಯದ್ವ-
ಚ್ಛುಕ್ತೋ ರೌಪ್ಯಂ ಚ ರೌಪ್ಯೇಽಧಿಕರಣಮಥವಾ ಹೂಯತೇಽನ್ಯೋನ್ಯಮೋಹಾತ್ ॥ 22॥
ತುಚ್ಛತ್ವಾನ್ನಾಸದಾಸೀದ್ಗಗನಕುಸುಮವದ್ಭೇದಕಂ ನೋ ಸದಾಸೀ-
ತ್ಕಿಂ ತ್ವಾಭ್ಯಾಮನ್ಯದಾಸೀದ್ವ್ಯವಹೃತಿಗತಿಸನ್ನಾಸ ಲೋಕಸ್ತದಾನೀಮ್ ।
ಕಿಂ ತ್ವರ್ವಾಗೇವ ಶುಕ್ತೌ ರಜತವದಪರೋ ನೋ ವಿರಾಡ್ ವ್ಯೋಮಪೂರ್ವಃ
ಶರ್ಮಣ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಥೈತತ್ಕುಹಕಸಲಿಲವತ್ಕಿಂ ಭವೇದಾವರೀವಃ ॥ 23॥
ಬನ್ಧೋ ಜನ್ಮಾತ್ಯಯಾತ್ಮಾ ಯದಿ ನ ಪುನರಭೂತ್ತರ್ಹಿ ಮೋಕ್ಷೋಽಪಿ ನಾಸೀ-
ದ್ಯದ್ವದ್ರಾತ್ರಿರ್ದಿನಂ ವಾ ನ ಭವತಿ ತರಣೌ ಕಿಂ ತು ದೃಗ್ದೋಷ ಏಷಃ ।
ಅಪ್ರಾಣಂ ಶುದ್ಧಮೇಕಂ ಸಮಭವದಥ ತನ್ಮಾಯಯಾ ಕರ್ತೃಸಂಜ್ಞಂ
ತಸ್ಮಾದನ್ಯಚ್ಚ ನಾಸೀತ್ಪರಿವೃತಮಜಯಾ ಜೀವಭೂತಂ ತದೇವ ॥ 24॥
ಪ್ರಾಗಾಸೀದ್ಭಾವರೂಪಂ ತಮ ಇತಿ ತಮಸಾ ಗೂಢಮಸ್ಮಾದತರ್ಕ್ಯಂ
ಕ್ಷೀರಾನ್ತರ್ಯದ್ವದಮ್ಭೋ ಜನಿರಿಹ ಜಗತೋ ನಾಮರೂಪಾತ್ಮಕಸ್ಯ ।
ಕಾಮಾದ್ಧಾತುಃ ಸಿಸೃಕ್ಷೋರನುಗತಜಗತಃ ಕರ್ಮಭಿಃ ಸಮ್ಪ್ರವೃತ್ತಾ-
ದ್ರೇತೋರೂಪೈರ್ಮನೋಭಿಃ ಪ್ರಥಮಮನುಗತೈಃ ಸಂತತೈಃ ಕಾರ್ಯಮಾಣೈಃ ॥ 25॥
ಚತ್ವಾರೋಽಸ್ಯಾಃ ಕಪರ್ದಾ ಯುವತಿರಥ ಭವೇನ್ನೂತನಾ ನಿತ್ಯಮೇಷಾ
ಮಾಯಾ ವಾ ಪೇಶಲಾ ಸ್ಯಾದಘಟನಘಟನಾಪಾಟವಂ ಯಾತಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ।
ಸ್ಯಾದಾರಮ್ಭೇ ಘೃತಾಸ್ಯಾ ಶ್ರುತಿಭವವಯುನಾನ್ಯೇವಮಾಚ್ಛಾದಯನ್ತೀ
ತಸ್ಯಾಮೇತೌ ಸುಪರ್ಣಾವಿವ ಪರಪುರುಷೌ ತಿಷ್ಠತೋಽರ್ಥಪ್ರತೀತ್ಯಾ ॥ 26॥
ಏಕಸ್ತತ್ರಾಸ್ತ್ಯಸಂಗಸ್ತದನು ತದಪರೋಽಜ್ಞಾನಸಿನ್ಧುಂ ಪ್ರವಿಷ್ಟೋ
ವಿಸ್ಮೃತ್ಯಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಂ ಸ ವಿವಿಧಜಗದಾಕಾರಮಾಭಾಸಮೈಕ್ಷತ್ ।
ಬುದ್ಧ್ಯಾನ್ತರ್ಯಾವದೈಕ್ಷದ್ವಿಸೃಜತಿ ತಮಜಾ ಸೋಽಪಿ ತಾಮೇವಮೇಕ-
ಸ್ತಾವದ್ವಿಪ್ರಾಸ್ತಮೇಕಂ ಕಥಮಪಿ ಬಹುಧಾ ಕಲ್ಪಯನ್ತಿ ಸ್ವವಾಗ್ಭಿಃ ॥ 27॥
ನಾಯಾತಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಪ್ರಜನನಸಮಯೇ ನೈವ ಯಾತ್ಯನ್ತಕಾಲೇ
ಯತ್ಸೋಽಖಂಡೋಽಸ್ತಿ ಲೈಂಗಂ ಮನ ಇಹ ವಿಶತಿ ಪ್ರವ್ರಜತ್ಯೂರ್ಧ್ವಮರ್ವಾಕ್ ।
ತತ್ಕಾರ್ಶ್ಯಂ ಸ್ಥೂಲತಾಂ ವಾ ನ ಭಜತಿ ವಪುಷಃ ಕಿಂತು ಸಂಸ್ಕಾರಜಾತೇ
ತೇಜೋಮಾತ್ರಾ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವ್ರಜತಿ ಪುನರಿಹಾಯಾತಿ ತೈಸ್ತೈಃ ಸಹೈವ ॥ 28॥
ಆಸೀತ್ಪೂರ್ವಂ ಸುಬನ್ಧುರ್ಭೃಶಮವನಿಸುರೋ ಯಃ ಪುರೋಧಾಃ ಸನಾತೇ-
ರ್ಬ್ರಾಹ್ಮ್ಯಾತ್ಕೂಟಾಭಿಚಾರಾತ್ಸ ಖಲು ಮೃತಿಮಿತಸ್ತನ್ಮನೋಽಗಾತ್ಕೃತಾನ್ತಮ್ ।
ತದ್ಭ್ರಾತಾ ಶ್ರೌತಮನ್ತ್ರೈಃ ಪುನರನಯದಿತಿ ಪ್ರಾಹ ಸೂಕ್ತೇನ ವೇದ-
ಸ್ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮಾಭಿಯುಕ್ತಂ ವ್ರಜತಿ ನನು ಮನಃ ಕರ್ಹಿಚಿನ್ನಾನ್ತರಾತ್ಮಾ ॥ 29॥
ಏಕೋ ನಿಷ್ಕಮ್ಪ ಆತ್ಮಾ ಪ್ರಚಲತಿ ಮನಸಾ ಧಾವಮಾನೇನ ತಸ್ಮಿಂ-
ಸ್ತಿಷ್ಠನ್ನಗ್ರೇಽಥ ಪಶ್ಚಾನ್ನ ಹಿ ತಮನುಗತಂ ಜಾನತೇ ಚಕ್ಷುರಾದ್ಯಾಃ ।
ಯದ್ವತ್ಪಾಥಸ್ತರಂಗೈಃ ಪ್ರಚಲತಿ ಪರಿತೋ ಧಾವಮಾನೈಸ್ತದನ್ತಃ
ಪ್ರಾಕ್ಪಶ್ಚಾದಸ್ತಿ ತೇಷಾಂ ಪವನಸಮುದಿತೈಸ್ತೈಃ ಪ್ರಶಾನ್ತೈರ್ಯಥಾವತ್ ॥ 30॥
ಏಕಾಕ್ಯಾಸೀತ್ಸ ಪೂರ್ವಂ ಮೃಗಯತಿ ವಿಷಯಾನಾನುಪೂರ್ವ್ಯಾನ್ತರಾತ್ಮಾ
ಜಾಯಾ ಮೇ ಸ್ಯಾತ್ಪ್ರಜಾ ವಾ ಧನಮುಪಕರಣ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವಸ್ತದರ್ಥಮ್ ।
ಕ್ಲೇಶೈಃ ಪ್ರಾಣಾವಶೇಷೈರ್ಮಹದಪಿ ಮನುತೇ ನಾನ್ಯದಸ್ಮಾದ್ಗರೀಯ-
ಸ್ತ್ವೇಕಾಲಾಭೇಽಪ್ಯಕೃತ್ಸ್ನೋ ಮೃತ ಇವ ವಿರಮತ್ಯೇಕಹಾನ್ಯಾಕೃತಾರ್ಥಃ ॥ 31॥
ನಾಸೀತ್ಪೂರ್ವಂ ನ ಪಶ್ಚಾದತನುದಿನಕರಾಚ್ಛಾದಕೋ ವಾರಿವಾಹೋ
ದೃಶ್ಯಃ ಕಿಂ ತ್ವನ್ತರಾಸೌ ಸ್ಥಗಯತಿ ಸ ದೃಶಂ ಪಶ್ಯತೋ ನಾರ್ಕಬಿಮ್ಬಮ್ ।
ನೋ ಚೇದೇವಂ ವಿನಾರ್ಕಂ ಜಲಧರಪಟಲಂ ಭಾಸತೇ ತರ್ಹಿ ಕಸ್ಮಾ-
ತ್ತದ್ವದ್ವಿಶ್ವಂ ಪಿಧತ್ತೇ ದೃಶಮಥ ನ ಪರಂ ಭಾಸಕಂ ಚಾಲಕಂ ಸ್ವಮ್ ॥ 32॥
ಭುಂಜಾನಃ ಸ್ವಪ್ನರಾಜ್ಯಂ ಸಸಕಲವಿಭವೋ ಜಾಗರಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಭೂಯೋ
ರಾಜ್ಯಭ್ರಷ್ಟೋಽಹಮಿತ್ಥಂ ನ ಭಜತಿ ವಿಷಮಂ ತನ್ಮೃಷಾ ಮನ್ಯಮಾನಃ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಕುರ್ವನ್ನಗಮ್ಯಾಗಮನಮುಖಮಘಂ ತೇನ ನ ಪ್ರತ್ಯವಾಯೀ
ತದ್ವಜ್ಜಾಗ್ರದ್ದಶಾಯಾಂ ವ್ಯವಹೃತಿಮಖಿಲಾಂ ಸ್ವಪ್ನವದ್ವಿಸ್ಮರೇಚ್ಚೇತ್ ॥ 33॥
ಸ್ವಪ್ನಾವಸ್ಥಾನುಭೂತಂ ಶುಭಮಥ ವಿಷಮಂ ತನ್ಮೃಷಾ ಜಾಗರೇ ಸ್ಯಾ-
ಜ್ಜಾಗ್ರತ್ಯಾಂ ಸ್ಥೂಲದೇಹವ್ಯವಹೃತಿವಿಷಯಂ ತನ್ಮೃಷಾ ಸ್ವಾಪಕಾಲೇ ।
ಇತ್ಥಂ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಸಿದ್ಧಾವನಿಶಮುಭಯಥಾ ಸಜ್ಜತೇ ತತ್ರ ಮೂಢಃ
ಸತ್ಯೇ ತದ್ಭಾಸಕೇಽಸ್ಮಿನ್ನಿಹ ಹಿ ಕುತ ಇದಂ ತನ್ನ ವಿದ್ಮೋ ವಯಂ ಹಿ ॥ 34॥
ಜೀವನ್ತಂ ಜಾಗ್ರತೀಹ ಸ್ವಜನಮಥ ಮೃತಂ ಸ್ವಪ್ನಕಾಲೇ ನಿರೀಕ್ಷ್ಯ
ನಿರ್ವೇದಂ ಯಾತ್ಯಕಸ್ಮಾನ್ಮೃತಮಮೃತಮಮುಂ ವೀಕ್ಷ್ಯ ಹರ್ಷಂ ಪ್ರಯಾತಿ ।
ಸ್ಮೃತ್ವಾಪ್ಯೇತಸ್ಯ ಜನ್ತೋರ್ನಿಧನಮಸುಯುತಿಂ ಭಾಷತೇ ತೇನ ಸಾಕಂ
ಸತ್ಯೇವಂ ಭಾತಿ ಭೂಯೋಽಲ್ಪಕಸಮಯವಶಾತ್ಸತ್ಯತಾ ವಾ ಮೃಷಾತ್ವಮ್ ॥ 35॥
ಸ್ವಾಪ್ನಸ್ತ್ರೀಸಂಗಸೌಖ್ಯಾದಪಿ ಭೃಶಮಸತೋ ಯಾ ಚ ರೇತಶ್ಚ್ಯುತಿಃ ಸ್ಯಾ-
ತ್ಸಾ ದೃಶ್ಯಾ ತದ್ವದೇತತ್ಸ್ಫುರತಿ ಜಗದಸತ್ಕಾರಣಂ ಸತ್ಯಕಲ್ಪಮ್ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಸತ್ಯಃ ಪುಮಾನ್ಸ್ಯಾದ್ಯುವತಿರಿಹ ಮೃಷೈವಾನಯೋಃ ಸಂಯುತಿಶ್ಚ
ಪ್ರಾತಃ ಶುಕ್ರೇಣ ವಸ್ತ್ರೋಪಹತಿರಿತಿ ಯತಃ ಕಲ್ಪನಾಮೂಲಮೇತತ್ ॥ 36॥
ಪಶ್ಯನ್ತ್ಯಾರಾಮಮಸ್ಯ ಪ್ರತಿದಿವಸಮಮೀ ಜನ್ತವಃ ಸ್ವಾಪಕಾಲೇ
ಪಶ್ಯತ್ಯೇನಂ ನ ಕಶ್ಚಿತ್ಕರಣಗಣಮೃತೇ ಮಾಯಯಾ ಕ್ರೀಡಮಾನಮ್ ।
ಜಾಗ್ರತ್ಯರ್ಥವ್ರಜಾನಾಮಥ ಚ ತನುಭೃತಾಂ ಭಾಸಕಂ ಚಾಲಕಂ ವಾ
ನೋ ಜಾನೀತೇ ಸುಷುಪ್ತೌ ಪರಮಸುಖಮಯಂ ಕಶ್ಚಿದಾಶ್ಚರ್ಯಮೇತತ್ ॥ 37॥
ಸ್ವಪ್ನೇ ಮನ್ತ್ರೋಪದೇಶಃ ಶ್ರವಣಪರಿಚಿತಃ ಸತ್ಯ ಏಷ ಪ್ರಬೋಧೇ
ಸ್ವಾಪ್ನಾದೇವ ಪ್ರಸಾದಾದಭಿಲಷಿತಫಲಂ ಸತ್ಯತಾಂ ಪ್ರಾತರೇತಿ ।
ಸತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತ್ವಸತ್ಯಾದಪಿ ಭವತಿ ತಥಾ ಕಿಂ ಚ ತತ್ಸ್ವಪ್ರಕಾಶಂ
ಯೇನೇದಂ ಭಾತಿ ಸರ್ವಂ ಚರಮಚರಮಥೋಚ್ಚಾವಚಂ ದೃಶ್ಯಜಾತಮ್ ॥ 38॥
ಮಧ್ಯಪ್ರಾಣಂ ಸುಷುಪ್ತೌ ಸ್ವಜನಿಮನುವಿಶನ್ತ್ಯಗ್ನಿಸೂರ್ಯಾದಯೋಽಮೀ
ವಾಗಾದ್ಯಾಃ ಪ್ರಾಣವಾಯುಂ ತದಿಹ ನಿಗದಿತಾ ಗ್ಲಾನಿರೇಷಾಂ ನ ವಾಯೋಃ ।
ತೇಭ್ಯೋ ದೃಶ್ಯಾವಭಾಸೋ ಭ್ರಮ ಇತಿ ವಿದಿತಃ ಶುಕ್ತಿಕಾರೌಪ್ಯಕಲ್ಪಃ
ಪ್ರಾಣಾಯಾಮವ್ರತಂ ತಚ್ಛ್ರುತಿಶಿರಸಿ ಮತಂ ಸ್ವಾತ್ಮಲಬ್ಧೌ ನ ಚಾನ್ಯತ್ ॥ 39॥
ನೋಽಕಸ್ಮಾದಾರ್ದ್ರಮೇಧಃ ಸ್ಪೃಶತಿ ಚ ದಹನಃ ಕಿಂ ತು ಶುಷ್ಕಂ ನಿದಾಘಾ-
ದಾರ್ದ್ರಂ ಚೇತೋಽನುಬನ್ಧೈಃ ಕೃತಸುಕೃತಮಪಿ ಸ್ವೋಕ್ತಕರ್ಮಪ್ರಜಾರ್ಥೈಃ ।
ತದ್ವಜ್ಜ್ಞಾನಾಗ್ನಿರೇತತ್ಸ್ಪೃಶತಿ ನ ಸಹಸಾ ಕಿಂ ತು ವೈರಾಗ್ಯಶುಷ್ಕಂ
ತಸ್ಮಾಚ್ಛುದ್ಧೋ ವಿರಾಗಃ ಪ್ರಥಮಮಭಿಹಿತಸ್ತೇನ ವಿಜ್ಞಾನಸಿದ್ಧಿಃ ॥ 40॥
ಯತ್ಕಿಂಚಿನ್ನಾಮರೂಪಾತ್ಮಕಮಿದಮಸದೇವೋದಿತಂ ಭಾತಿ ಭೂಮೌ
ಯೇನಾನೇಕಪ್ರಕಾರೈರ್ವ್ಯವಹರತಿ ಜಗದ್ಯೇನ ತೇನೇಶ್ವರೇಣ ।
ತದ್ವತ್ಪ್ರಚ್ಛಾದನೀಯಂ ನಿಭೃತರಶನಯಾ ಯದ್ವದೇಷ ದ್ವಿಜಿಹ್ವ-
ಸ್ತೇನ ತ್ಯಕ್ತೇನ ಭೋಜ್ಯಂ ಸುಖಮನತಿಶಯಂ ಮಾ ಗೃಧೋಽನ್ಯದ್ಧನಾದ್ಯಮ್ ॥ 41॥
ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿರ್ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ಪ್ರಥಮಮಥ ತತೋ ಮುಕ್ತಿರಾತ್ಯನ್ತಿಕೀ ಚ
ತೇಽಭ್ಯಾಸಜ್ಞಾನಯೋಗಾದ್ಗುರುಚರಣಕೃಪಾಪಾಂಗಸಂಗೇನ ಲಬ್ಧಾತ್ ।
ಅಭ್ಯಾಸೋಽಪಿ ದ್ವಿಧಾ ಸ್ಯಾದಧಿಕರಣವಶಾದ್ದೈಹಿಕೋ ಮಾನಸಶ್ಚ
ಶಾರೀರಸ್ತ್ವಾಸನಾದ್ಯೋ ಹ್ಯುಪರತಿರಪರೋ ಜ್ಞಾನಯೋಗಃ ಪುರೋಕ್ತಃ ॥ 42॥
ಸರ್ವಾನುನ್ಮೂಲ್ಯ ಕಾಮಾನ್ಹೃದಿ ಕೃತನಿಲಯಾನ್ಕ್ಷಿಪ್ತಶಂಕೂನಿವೋಚ್ಚೈ-
ರ್ದೀರ್ಯದ್ದೇಹಾಭಿಮಾನಸ್ತ್ಯಜತಿ ಚಪಲತಾಮಾತ್ಮದತ್ತಾವಧಾನಃ ।
ಯಾತ್ಯೂರ್ಧ್ವಸ್ಥಾನಮುಚ್ಚೈಃ ಕೃತಸುಕೃತಭರೋ ನಾಡಿಕಾಭಿರ್ವಿಚಿತ್ರಂ
ನೀಲಶ್ವೇತಾರುಣಾಭಿಃ ಸ್ರವದಮೃತಭರಂ ಗೃಹ್ಯಮಾಣಾತ್ಮಸೌಖ್ಯಃ ॥ 43॥
ಪ್ರಾಪಶ್ಯದ್ವಿಶ್ವಮಾತ್ಮೇತ್ಯಯಮಿಹ ಪುರುಷಃ ಶೋಕಮೋಹಾದ್ಯತೀತಃ
ಶುಕ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಧ್ಯಗಚ್ಛತ್ಸ ಖಲು ಸಕಲವಿತ್ಸರ್ವಸಿದ್ಧ್ಯಾಸ್ಪದಂ ಹಿ ।
ವಿಸ್ಮೃತ್ಯ ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮಪ್ರಭೃತಿವಪುರಸೌ ಸರ್ವಸಂಕಲ್ಪಶೂನ್ಯೋ
ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಸ್ತುರೀಯಂ ಪದಮಧಿಗತವಾನ್ಪುಣ್ಯಪಾಪೈರ್ವಿಹೀನಃ ॥ 44॥
ಯಃ ಸತ್ತ್ವಾಕಾರವೃತ್ತೌ ಪ್ರತಿಫಲತಿ ಯುವಾ ದೇಹಮಾತ್ರಾವೃತೋಽಪಿ
ತದ್ಧರ್ಮೈರ್ಬಾಲ್ಯವಾದ್ಧ್ರ್ಯಾದಿಭಿರನುಪಹತಃ ಪ್ರಾಣ ಆವಿರ್ಬಭೂವ ।
ಶ್ರೇಯಾನ್ಸಾಧ್ಯಸ್ತಮೇತಂ ಸುನಿಪುಣಮತಯಃ ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪಭಾಜೋ
ಹ್ಯಭ್ಯಾಸಾದ್ದೇವಯನ್ತಃ ಪರಿಣತಮನಸಾ ಸಾಕಮೂರ್ಧ್ವಂ ನಯನ್ತಿ ॥ 45॥
ಪ್ರಾಯೋಽಕಾಮೋಽಸ್ತಕಾಮೋ ನಿರತಿಶಯಸುಖಾಯಾತ್ಮಕಾಮಸ್ತದಾಸೌ
ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಾವಾಪ್ತಕಾಮಃ ಸ್ಥಿತಚರಮದಶಸ್ತಸ್ಯ ದೇಹಾವಸಾನೇ ।
ಪ್ರಾಣಾ ನೈವೋತ್ಕ್ರಮನ್ತಿ ಕ್ರಮವಿರತಿಮಿತಾಃ ಸ್ವಸ್ವಹೇತೌ ತದಾನೀಂ
ಕ್ವಾಯಂ ಜೀವೋ ವಿಲೀನೋ ಲವಣಮಿವ ಜಲೇಽಖಂಡ ಆತ್ಮೈವ ಪಶ್ಚಾತ್ ॥ 46॥
ಪಿಂಡೀಭೂತಂ ಯದನ್ತರ್ಜಲನಿಧಿಸಲಿಲಂ ಯಾತಿ ತತ್ಸೈನ್ಧವಾಖ್ಯಂ
ಭೂಯಃ ಪ್ರಕ್ಷಿಪ್ತಮಸ್ಮಿನ್ವಿಲಯಮುಪಗತಂ ನಾಮರೂಪೇ ಜಹಾತಿ ।
ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ತದ್ವತ್ಪರಾತ್ಮನ್ಯಥ ಭಜತಿ ಲಯಂ ತಸ್ಯ ಚೇತೋ ಹಿಮಾಂಶೌ
ವಾಗಗ್ನೌ ಚಕ್ಷುರರ್ಕೇ ಪಯಸಿ ಪುನರಸೃಗ್ರೇತಸೀ ದಿಕ್ಷು ಕರ್ಣೌ ॥ 47॥
ಕ್ಷೀರಾನ್ತರ್ಯದ್ವದಾಜ್ಯಂ ಮಧುರಿಮವಿದಿತಂ ತತ್ಪೃಥಗ್ಭೂತಮಸ್ಮಾ-
ದ್ಭೂತೇಷು ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ವದ್ವ್ಯವಹೃತಿವಿದಿತಂ ಶ್ರಾನ್ತವಿಶ್ರಾನ್ತಿಬೀಜಮ್ ।
ಯಂ ಲಬ್ಧ್ವಾ ಲಾಭಮನ್ಯಂ ತೃಣಮಿವ ಮನುತೇ ಯತ್ರ ನೋದೇತಿ ಭೀತಿಃ
ಸಾನ್ದ್ರಾನನ್ದಂ ಯದನ್ತಃ ಸ್ಫುರತಿ ತದಮೃತಂ ವಿದ್ಧ್ಯತೋ ಹ್ಯನ್ಯದಾರ್ತಮ್ ॥ 48॥
ಓತಃ ಪ್ರೋತಶ್ಚ ತನ್ತುಷ್ವಿಹ ವಿತತಪಟಶ್ಚಿತ್ರವರ್ಣೇಷು ಚಿತ್ರ-
ಸ್ತಸ್ಮಿಂಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯಮಾನೇ ನನು ಭವತಿ ಪಟಃ ಸೂತ್ರಮಾತ್ರಾವಶೇಷಃ ।
ತದ್ವದ್ವಿಶ್ವಂ ವಿಚಿತ್ರಂ ನಗನಗರನರಗ್ರಾಮಪಶ್ವಾದಿರೂಪಂ
ಪ್ರೋತಂ ವೈರಾಜರೂಪೇ ಸ ವಿಯತಿ ತದಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರೋತಮೋತಮ್ ॥ 49॥
ರೂಪಂ ರೂಪಂ ಪ್ರತೀದಂ ಪ್ರತಿಫಲನವಶಾತ್ಪ್ರಾತಿರೂಪ್ಯಂ ಪ್ರಪೇದೇ
ಹ್ಯೇಕೋ ದ್ರಷ್ಟಾ ದ್ವಿತೀಯೋ ಭವತಿ ಚ ಸಲಿಲೇ ಸರ್ವತೋಽನನ್ತರೂಪಃ ।
ಇನ್ದ್ರೋ ಮಾಯಾಭಿರಾಸ್ತೇ ಶ್ರುತಿರಿತಿ ವದತಿ ವ್ಯಾಪಕಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತಸ್ಮಾ-
ಜ್ಜೀವತ್ವಂ ಯಾತ್ಯಕಸ್ಮಾದತಿವಿಮಲತರೇ ಬಿಮ್ಬಿತಂ ಬುದ್ಧ್ಯುಪಾಧೌ ॥ 50॥
ತಜ್ಜ್ಞಾಃ ಪಶ್ಯನ್ತಿ ಬುದ್ಧ್ಯಾ ಪರಮಬಲವತೋ ಮಾಯಯಾಕ್ತಂ ಪತಂಗಂ
ಬುದ್ಧಾವನ್ತಃಸಮುದ್ರೇ ಪ್ರತಿಫಲಿತಮರೀಚ್ಯಾಸ್ಪದಂ ವೇಧಸಸ್ತಮ್ ।
ಯಾದೃಗ್ಯಾವಾನುಪಾಧಿಃ ಪ್ರತಿಫಲತಿ ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ತಸ್ಮಿನ್ಯಥಾಸ್ಯಂ
ಪ್ರಾಪ್ತಾದರ್ಶಾನುರೂಪಂ ಪ್ರತಿಫಲತಿ ಯಥಾವಸ್ಥಿತಂ ಸತ್ಸದೈವ ॥ 51॥
ಏಕೋ ಭಾನುಸ್ತದಸ್ಥಃ ಪ್ರತಿಫಲನವಶಾದ್ಯಸ್ತ್ವನೇಕೋದಕಾನ್ತ-
ರ್ನಾನಾತ್ವಂ ಯಾತ್ಯುಪಾಧಿಸ್ಥಿತಿಗತಿಸಮತಾಂ ಚಾಪಿ ತದ್ವತ್ಪರಾತ್ಮಾ ।
ಭೂತೇಷೂಚ್ಚಾವಚೇಷು ಪ್ರತಿಫಲಿತ ಇವಾಭಾತಿ ತಾವತ್ಸ್ವಭಾವಾ-
ವಚ್ಛಿನ್ನೋ ಯಃ ಪರಂ ತು ಸ್ಫುಟಮನುಪಹತೋ ಭಾತಿ ತಾವತ್ಸ್ವಭಾವೈಃ ॥ 52॥
ಯದ್ವತ್ಪೀಯೂಷರಶ್ಮೌ ದಿನಕರಕಿರಣೈರ್ಬಿಮ್ಬಿತೈರೇತಿ ಸಾನ್ದ್ರಂ
ನಾಶಂ ನೈಶಂ ತಮಿಸ್ರಂ ಗೃಹಗತಮಥವಾ ಮೂರ್ಛಿತೈಃ ಕಾಂಸ್ಯಪಾತ್ರೇ ।
ತದ್ವದ್ಬುದ್ಧೌ ಪರಾತ್ಮದ್ಯುತಿಭಿರನುಪದಂ ಬಿಮ್ಬಿತಾಭಿಃ ಸಮನ್ತಾ-
ದ್ಭಾಸನ್ತೇ ಹೀನ್ದ್ರಿಯಾಸ್ಯಪ್ರಸೃತಿಭಿರನಿಶಂ ರೂಪಮುಖ್ಯಾಃ ಪದಾರ್ಥಾಃ ॥ 53॥
ಪೂರ್ಣಾತ್ಮಾನಾತ್ಮಭೇದಾತ್ತ್ರಿವಿಧಮಿಹ ಪರಂ ಬುದ್ಧ್ಯವಚ್ಛಿನ್ನಮನ್ಯ-
ತ್ತತ್ರೈವಾಭಾಸಮಾತ್ರಂ ಗಗನಮಿವ ಜಲೇ ತ್ರಿಪ್ರಕಾರಂ ವಿಭಾತಿ ।
ಅಮ್ಭೋವಚ್ಛಿನ್ನಮಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಫಲಿತಮತಃ ಪಾಥಸೋನ್ತರ್ಬಹಿಶ್ಚ
ಪೂರ್ಣಾವಚ್ಛಿನ್ನಯೋಗೇ ವ್ರಜತಿ ಲಯಮವಿದ್ಯಾ ಸ್ವಕಾರ್ಯೈಃ ಸಹೈವ ॥ 54॥
ದೃಶ್ಯನ್ತೇ ದಾರುನಾರ್ಯೋ ಯುಗಪದಗಣಿತಾಃ ಸ್ತಮ್ಭಸೂತ್ರಪ್ರಯುಕ್ತಾಃ
ಸಂಗೀತಂ ದರ್ಶಯನ್ತ್ಯೋ ವ್ಯವಹೃತಿಮಪರಾಂ ಲೋಕಸಿದ್ಧಾಂ ಚ ಸರ್ವಾಮ್ ।
ಸರ್ವತ್ರಾನುಪ್ರವಿಷ್ಟಾದಭಿನವವಿಭವಾದ್ಯಾವದರ್ಥಾನುಬನ್ಧಾ-
ತ್ತದ್ವತ್ಸೂತ್ರಾತ್ಮಸಂಜ್ಞಾದ್ವ್ಯವಹರತಿ ಜಗದ್ಭೂರ್ಭುವಃಸ್ವರ್ಮಹಾನ್ತಮ್ ॥ 55॥
ತತ್ಸತ್ಯಂ ಯತ್ತ್ರಿಕಾಲೇಷ್ವನುಪಹತಮದಃ ಪ್ರಾಣದಿಗ್ವ್ಯೋಮಮುಖ್ಯಂ
ಯಸ್ಮಿನ್ವಿಶ್ರಾನ್ತಮಾಸ್ತೇ ತದಿಹ ನಿಗದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಮ್ ।
ನಾಸ್ತ್ಯನ್ಯತ್ಕಿಂಚ ಯದ್ವತ್ಪರಮಧಿಕಮತೋ ನಾಮ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಂ
ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚೇತಿ ಮೂರ್ತಾದ್ಯುಪಹಿತಮವರಂ ಸತ್ಯಮಸ್ಯಾಪಿ ಸತ್ಯಮ್ ॥ 56॥
ಯತ್ಕಿಂಚಿದ್ಭಾತ್ಯಸತ್ಯಂ ವ್ಯವಹೃತಿವಿಷಯೇ ರೌಪ್ಯಸರ್ಪಾಮ್ಬುಮುಖ್ಯಂ
ತದ್ವೈ ಸತ್ಯಾಶ್ರಯೇಣೇತ್ಯಯಮಿಹ ನಿಯಮಃ ಸಾವಧಿರ್ಲೋಕಸಿದ್ಧಃ ।
ತದ್ವೈ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯೇ ಜಗದಖಿಲಮಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರಾವಿರಾಸೀ-
ನ್ಮಿಥ್ಯಾಭೂತಂ ಪ್ರತೀತಂ ಭವತಿ ಖಲು ಯತಸ್ತಚ್ಚ ಸತ್ಯಂ ವದನ್ತಿ ॥ 57॥
ಯತ್ರಾಕಾಶಾವಕಾಶಃ ಕಲಯತಿ ಚ ಕಲಾಮಾತ್ರತಾ ಯತ್ರ ಕಾಲೋ
ಯತ್ರೈವಾಶಾವಸಾನಂ ಬೃಹದಿಹ ಹಿ ವಿರಾಟ್ ಪೂರ್ವಮರ್ವಾಗಿವಾಸ್ತೇ ।
ಸೂತ್ರಂ ಯತ್ರಾವಿರಾಸೀನ್ಮಹದಪಿ ಮಹತಸ್ತದ್ಧಿ ಪೂರ್ಣಾಚ್ಚ ಪೂರ್ಣಂ
ಸಮ್ಪೂರ್ಣಾದರ್ಣವಾದೇರಪಿ ಭವತಿ ಯಥಾ ಪೂರ್ಣಮೇಕಾರ್ಣವಾಮ್ಭಃ ॥ 58॥
ಅನ್ತಃ ಸರ್ವೌಷಧೀನಾಂ ಪೃಥಗಮಿತರಸೈರ್ಗನ್ಧವೀರ್ಯೈರ್ವಿಪಾಕೈ-
ರೇಕಂ ಪಾಥೋದಪಾಥಃ ಪರಿಣಮತಿ ಯಥಾ ತದ್ವದೇವಾನ್ತರಾತ್ಮಾ ।
ನಾನಾಭೂತಸ್ವಭಾವೈರ್ವಹತಿ ವಸುಮತೀ ಯೇನ ವಿಶ್ವಂ ಪಯೋದೋ
ವರ್ಷತ್ಯುಚ್ಚೈರ್ಹುತಾಶಃ ಪಚತಿ ದಹತಿ ವಾ ಯೇನ ಸರ್ವಾನ್ತರೋಽಸೌ ॥ 59॥
ಭೂತೇಷ್ವಾತ್ಮಾನಮಾತ್ಮನ್ಯನುಗತಮಖಿಲಂ ಭೂತಜಾತಂ ಪ್ರಪಶ್ಯೇ-
ತ್ಪ್ರಾಯಃ ಪಾಥಸ್ತರಂಗಾನ್ವಯವದಥ ಚಿರಂ ಸರ್ವಮಾತ್ಮೈವ ಪಶ್ಯೇತ್ ।
ಏಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದ್ವಿತೀಯಂ ಶ್ರುತಿಶಿರಸಿ ಮತಂ ನೇಹ ನಾನಾಸ್ತಿ ಕಿಂ ಚಿ-
ನ್ಮೃತ್ಯೋರಾಪ್ನೋತಿ ಮೃತ್ಯುಂ ಸ ಇಹ ಜಗದಿದಂ ಯಸ್ತು ನಾನೇವ ಪಶ್ಯೇತ್ ॥ 60॥
ಪ್ರಾಕ್ಪಶ್ಚಾದಸ್ತಿ ಕುಮ್ಭಾದ್ಗಗನಮಿದಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಯೇ ಸತ್ಯಪೀದಂ
ಕುಮ್ಭೋತ್ಪತ್ತಾವುದೇತಿ ಪ್ರಲಯಮುಪಗತೇ ನಶ್ಯತೀತ್ಯನ್ಯದೇಶಮ್ ।
ನೀತೇ ಕುಮ್ಭೇನ ಸಾಕಂ ವ್ರಜತಿ ಭಜತಿ ವಾ ತತ್ಪ್ರಮಾಣಾನುಕಾರಾ-
ವಿತ್ಥಂ ಮಿಥ್ಯಾಪ್ರತೀತಿಃ ಸ್ಫುರತಿ ತನುಭೃತಾಂ ವಿಶ್ವತಸ್ತದ್ವದಾತ್ಮಾ ॥ 61॥
ಯಾವಾನ್ಪಿಂಡೋ ಗುಡಸ್ಯ ಸ್ಫುರತಿ ಮಧುರಿಮೈವಾಸ್ತಿ ಸರ್ವೋಽಪಿ ತಾವಾ-
ನ್ಯಾವಾನ್ಕರ್ಪೂರಪಿಂಡಃ ಪರಿಣಮತಿ ಸದಾಮೋದ ಏವಾತ್ರ ತಾವಾನ್ ।
ವಿಶ್ವಂ ಯಾವದ್ವಿಭಾತಿ ದ್ರುಮನಗನಗರಾರಾಮಚೈತ್ಯಾಭಿರಾಮಂ
ತಾವಚ್ಚೈತನ್ಯಮೇಕಂ ಪ್ರವಿಕಸತಿ ಯತೋಽನ್ತೇ ತದಾತ್ಮಾವಶೇಷಮ್ ॥ 62॥
ವಾದ್ಯಾನ್ನಾದಾನುಭೂತಿರ್ಯದಪಿ ತದಪಿ ಸಾ ನೂನಮಾಘಾತಗಮ್ಯಾ
ವಾದ್ಯಾಘಾತಧ್ವನೀನಾಂ ನ ಪೃಥಗನುಭವಃ ಕಿಂ ತು ತತ್ಸಾಹಚರ್ಯಾತ್ ।
ಮಾಯೋಪಾದಾನಮೇತತ್ಸಹಚರಿತಮಿವ ಬ್ರಹ್ಮಣಾಭಾತಿ ತದ್ವ-
ತ್ತಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಪ್ರತೀತೇ ನ ಕಿಮಪಿ ವಿಷಯೀಭಾವಮಾಪ್ನೋತಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ॥ 63॥
ದೃಷ್ಟಃ ಸಾಕ್ಷಾದಿದಾನೀಮಿಹ ಖಲು ಜಗತಾಮೀಶ್ವರಃ ಸಂವಿದಾತ್ಮಾ
ವಿಜ್ಞಾತಃ ಸ್ಥಾಣುರೇಕೋ ಗಗನವದಭಿತಃ ಸರ್ವಭೂತಾನ್ತರಾತ್ಮಾ ।
ದೃಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿರಿಕ್ತಂ ಸಕಲಮಿದಮಸದ್ರೂಪಮಾಭಾಸಮಾತ್ರಂ
ಶುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಸ್ಮೀತ್ಯವಿರತಮಧುನಾತ್ರೈವ ತಿಷ್ಠೇದನೀಹಃ ॥ 64॥
ಇನ್ದ್ರೇನ್ದ್ರಾಣ್ಯೋಃ ಪ್ರಕಾಮಂ ಸುರತಸುಖಜುಷೋಃ ಸ್ಯಾದ್ರತಾನ್ತಃ ಸುಷುಪ್ತಿ-
ಸ್ತಸ್ಯಾಮಾನನ್ದಸಾನ್ದ್ರಂ ಪದಮತಿಗಹನಂ ಯತ್ಸ ಆನನ್ದಕೋಶಃ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನೋ ವೇದ ಕಿಂಚಿನ್ನಿರತಿಶಯಸುಖಾಭ್ಯನ್ತರೇ ಲೀಯಮಾನೋ
ದುಃಖೀ ಸ್ಯಾದ್ಬೋಧಿತಃ ಸನ್ನಿತಿ ಕುಶಲಮತಿರ್ಬೋಧಯೇನ್ನೈವ ಸುಪ್ತಮ್ ॥ 65॥
ಸರ್ವೇ ನನ್ದನ್ತಿ ಜೀವಾ ಅಧಿಗತಯಶಸಾ ಗೃಹ್ಣತಾ ಚಕ್ಷುರಾದೀ-
ನನ್ತಃ ಸರ್ವೋಪಕರ್ತ್ರಾ ಬಹಿರಪಿ ಚ ಸುಷುಪ್ತೌ ಯಥಾ ತುಲ್ಯಸಂಸ್ಥಾಃ ।
ಏತೇಷಾಂ ಕಿಲ್ಬಿಷಸ್ಪೃಗ್ಜಠರಭೃತಿಕೃತೇ ಯೋ ಬಹಿರ್ವೃತ್ತಿರಾಸ್ತೇ
ತ್ವಕ್ಚಕ್ಷುಃಶ್ರೋತ್ರನಾಸಾರಸನವಶಮಿತೋ ಯಾತಿ ಶೋಕಂ ಚ ಮೋಹಮ್ ॥ 66॥
ಜಾಗ್ರತ್ಯಾಮನ್ತರಾತ್ಮಾ ವಿಷಯಸುಖಕೃತೇಽನೇಕಯತ್ನಾನ್ವಿಧಾಸ್ಯ-
ಞ್ಶ್ರಾಮ್ಯತ್ಸರ್ವೇನ್ದ್ರಿಯೌಘೋಽಧಿಗತಮಪಿ ಸುಖಂ ವಿಸ್ಮರನ್ಯಾತಿ ನಿದ್ರಾಮ್ ।
ವಿಶ್ರಾಮಾಯ ಸ್ವರೂಪೇ ತ್ವತಿತರಸುಲಭಂ ತೇನ ಚಾತೀನ್ದ್ರಿಯಂ ಹಿ
ಸುಖಂ ಸರ್ವೋತ್ತಮಂ ಸ್ಯಾತ್ ಪರಿಣತಿವಿರಸಾದಿನ್ದ್ರಿಯೋತ್ಥಾತ್ಸುಖಾಚ್ಚ ॥ 67॥
ಪಕ್ಷಾವಭ್ಯಸ್ಯ ಪಕ್ಷೀ ಜನಯತಿ ಮರುತಂ ತೇನ ಯಾತ್ಯುಚ್ಚದೇಶಂ
ಲಬ್ಧ್ವಾ ವಾಯುಂ ಮಹಾನ್ತಂ ಶ್ರಮಮಪನಯತಿ ಸ್ವೀಯಪಕ್ಷೌ ಪ್ರಸಾರ್ಯ ।
ದುಃಸಂಕಲ್ಪೈರ್ವಿಕಲ್ಪೈರ್ವಿಷಯಮನು ಕದರ್ಥೀಕೃತಂ ಚಿತ್ತಮೇತ-
ತ್ಖಿನ್ನಂ ವಿಶ್ರಾಮಹೇತೋಃ ಸ್ವಪಿತಿ ಚಿರಮಹೋ ಹಸ್ತಪಾದಾನ್ಪ್ರಸಾರ್ಯ ॥ 68॥
ಆಶ್ಲಿಷ್ಯಾತ್ಮಾನಮಾತ್ಮಾ ನ ಕಿಮಪಿ ಸಹಸೈವಾನ್ತರಂ ವೇದ ಬಾಹ್ಯಂ
ಯದ್ವತ್ಕಾಮೀ ವಿದೇಶಾತ್ಸದನಮುಪಗತೋ ಗಾಢಮಾಶ್ಲಿಷ್ಯ ಕಾನ್ತಾಮ್ ।
ಯಾತ್ಯಸ್ತಂ ತತ್ರ ಲೋಕವ್ಯವಹೃತಿರಖಿಲಾ ಪುಣ್ಯಪಾಪಾನುಬನ್ಧಃ
ಶೋಕೋ ಮೋಹೋ ಭಯಂ ವಾ ಸಮವಿಷಮಮಿದಂ ನ ಸ್ಮರತ್ಯೇವ ಕಿಂಚಿತ್ ॥ 69॥
ಅಲ್ಪಾನಲ್ಪಪ್ರಪಂಚಪ್ರಲಯ ಉಪರತಿಶ್ಚೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಸುಖಾಪ್ತಿ-
ರ್ಜೀವನ್ಮುಕ್ತೌ ಸುಷುಪ್ತೌ ತ್ರಿತಯಮಪಿ ಸಮಂ ಕಿಂ ತು ತತ್ರಾಸ್ತಿ ಭೇದಃ ।
ಪ್ರಾಕ್ಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ಪ್ರಸುಪ್ತಃ ಪುನರಪಿ ಚ ಪರಾವೃತ್ತಿಮೇತಿ ಪ್ರಬುದ್ಧೋ
ನಶ್ಯತ್ಸಂಸ್ಕಾರಜಾತೋ ನ ಸ ಕಿಲ ಪುನರಾವರ್ತತೇ ಯಶ್ಚ ಮುಕ್ತಃ ॥ 70॥
ಆನನ್ದಾನ್ಯಶ್ಚ ಸರ್ವಾನನುಭವತಿ ನೃಪಃ ಸರ್ವಸಮ್ಪತ್ಸಮೃದ್ಧ
ಸ್ತಸ್ಯಾನನ್ದಃ ಸ ಏಕಃ ಸ ಖಲು ಶತಗುಣಃ ಸನ್ಪ್ರದಿಷ್ಟಃ ಪಿತ್ಱೄಣಾಮ್ ।
ಆದೇವಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಶತಶತಗುಣಿತಾಸ್ತೇ ಯದನ್ತರ್ಗತಾಃ ಸ್ಯು-
ರ್ಬ್ರಹ್ಮಾನನ್ದಃ ಸ ಏಕೋಽಸ್ತ್ಯಥ ವಿಷಯಸುಖಾನ್ಯಸ್ಯ ಮಾತ್ರಾ ಭವನ್ತಿ ॥ 71॥
ಯತ್ರಾನನ್ದಾಶ್ಚ ಮೋದಾಃ ಪ್ರಮುದ ಇತಿ ಮುದಶ್ಚಾಸತೇ ಸರ್ವ ಏತೇ
ಯತ್ರಾಪ್ತಾಃ ಸರ್ವಕಾಮಾಃ ಸ್ಯುರಖಿಲವಿರಮಾತ್ಕೇವಲೀಭಾವ ಆಸ್ತೇ ।
ಮಾಂ ತತ್ರಾನನ್ದಸಾನ್ದ್ರೇ ಕೃಧಿ ಚಿರಮಮೃತಂ ಸೋಮಪೀಯೂಷಪೂರ್ಣಾಂ
ಧಾರಾಮಿನ್ದ್ರಾಯ ದೇಹೀತ್ಯಪಿ ನಿಗಮಗಿರೋ ಭ್ರೂಯುಗಾನ್ತರ್ಗತಾಯ ॥ 72॥
ಆತ್ಮಾಕಮ್ಪಃ ಸುಖಾತ್ಮಾ ಸ್ಫುರತಿ ತದಪರಾ ತ್ವನ್ಯಥೈವ ಸ್ಫುರನ್ತೀ
ಸ್ಥೈರ್ಯಂ ವಾ ಚಂಚಲತ್ವಂ ಮನಸಿ ಪರಿಣತಿಂ ಯಾತಿ ತತ್ರತ್ಯಮಸ್ಮಿನ್ ।
ಚಾಂಚಲ್ಯಂ ದುಃಖಹೇತುರ್ಮನಸ ಇದಮಹೋ ಯಾವದಿಷ್ಟಾರ್ಥಲಬ್ಧಿ-
ಸ್ತಸ್ಯಾಂ ಯಾವತ್ಸ್ಥಿರತ್ವಂ ಮನಸಿ ವಿಷಯಜಂ ಸ್ಯಾತ್ಸುಖಂ ತಾವದೇವ ॥ 73॥
ಯದ್ವತ್ಸೌಖ್ಯಂ ರತಾನ್ತೇ ನಿಮಿಷಮಿಹ ಮನಸ್ಯೇಕತಾನೇ ರಸೇ ಸ್ಯಾ-
ತ್ಸ್ಥೈರ್ಯಂ ಯಾವತ್ಸುಷುಪ್ತೌ ಸುಖಮನತಿಶಯಂ ತಾವದೇವಾಥ ಮುಕ್ತೌ ।
ನಿತ್ಯಾನನ್ದಃ ಪ್ರಶಾನ್ತೇ ಹೃದಿ ತದಿಹ ಸುಖಸ್ಥೈರ್ಯಯೋಃ ಸಾಹಚರ್ಯಂ
ನಿತ್ಯಾನನ್ದಸ್ಯ ಮಾತ್ರಾ ವಿಷಯಸುಖಮಿದಂ ಯುಜ್ಯತೇ ತೇನ ವಕ್ತುಮ್ ॥ 74॥
ಶ್ರಾನ್ತಂ ಸ್ವಾನ್ತಂ ಸ ಬಾಹ್ಯವ್ಯವಹೃತಿಭಿರಿದಂ ತಾಃ ಸಮಾಕೃಷ್ಯ ಸರ್ವಾ-
ಸ್ತತ್ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರಯುಕ್ತಂ ಹ್ಯುಪರಮತಿ ಪರಾವೃತ್ತಮಿಚ್ಛನ್ನಿದಾನಮ್ ।
ಸ್ವಾಪ್ನಾನ್ಸಂಸ್ಕಾರಜಾತಪ್ರಜನಿತವಿಷಯಾನ್ಸ್ವಾಪ್ನದೇಹೇಽನುಭೂತಾ-
ನ್ಪ್ರೋಜ್ಝ್ಯಾನ್ತಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಪ್ರವಣಮಿದಮಗಾದ್ಭೂರಿ ವಿಶ್ರಾಮಮಸ್ಮಿನ್ ॥ 75॥
ಸ್ವಪ್ನೇ ಭೋಗಃ ಸುಖಾದೇರ್ಭವತಿ ನನು ಕುತಃ ಸಾಧನೇ ಮೂರ್ಛಮಾನೇ
ಸ್ವಾಪ್ನಂ ದೇಹಾನ್ತರಂ ತದ್ವ್ಯವಹೃತಿಕುಶಲಂ ನವ್ಯಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಚೇತ್ ।
ತತ್ಸಾಮಗ್ರ್ಯಾ ಅಭಾವಾತ್ಕುತ ಇದಮುದಿತಂ ತದ್ಧಿ ಸಾಂಕಲ್ಪಿಕಂ ಚೇ-
ತ್ತತ್ಕಿಂ ಸ್ವಾಪ್ನೇ ರತಾನ್ತೇ ವಪುಷಿ ನಿಪತಿತೇ ದೃಶ್ಯತೇ ಶುಕ್ರಮೋಕ್ಷಃ ॥ 76॥
ಭೀತ್ಯಾ ರೋದಿತ್ಯನೇನ ಪ್ರವದತಿ ಹಸತಿ ಶ್ಲಾಘತೇ ನೂನಮಸ್ಮಾ-
ತ್ಸ್ವಪ್ನೇಽಪ್ಯಂಗೇಽನುಬನ್ಧಂ ತ್ಯಜತಿ ನ ಸಹಸಾ ಮೂರ್ಛಿತೇಽಪ್ಯನ್ತರಾತ್ಮಾ ।
ಪೂರ್ವಂ ಯೇ ಯೇಽನುಭೂತಾಸ್ತನುಯುವತಿಹಯವ್ಯಾಘ್ರದೇಶಾದಯೋಽರ್ಥಾ-
ಸ್ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರಸ್ವರೂಪಾನ್ಸೃಜತಿ ಪುನರಮೂಞ್ಶ್ರಿತ್ಯ ಸಂಸ್ಕಾರದೇಹಮ್ ॥ 77॥
ಸಂಧೌ ಜಾಗ್ರತ್ಸುಷುಪ್ತ್ಯೋರನುಭವವಿದಿತಾ ಸ್ವಾಪ್ನ್ಯವಸ್ಥಾ ದ್ವಿತೀಯಾ
ತತ್ರಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಾಸ್ತೇ ಪುರುಷ ಇಹ ಸಮಾಕೃಷ್ಯ ಸರ್ವೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಿ ।
ಸಂವೇಷ್ಯ ಸ್ಥೂಲದೇಹಂ ಸಮುಚಿತಶಯನೇ ಸ್ವೀಯಭಾಸಾನ್ತರಾತ್ಮಾ
ಪಶ್ಯನ್ಸಂಸ್ಕಾರರೂಪಾನಭಿಮತವಿಷಯಾನ್ಯಾತಿ ಕುತ್ರಾಪಿ ತದ್ವತ್ ॥ 78॥
ರಕ್ಷನ್ಪ್ರಾಣೈಃ ಕುಲಾಯಂ ನಿಜಶಯನಗತಂ ಶ್ವಾಸಮಾತ್ರಾವಶೇಷೈ-
ರ್ಮಾ ಭೂತ್ತತ್ಪ್ರೇತಕಲ್ಪಾಕೃತಿಕಮಿತಿ ಪುನಃ ಸಾರಮೇಯಾದಿಭಕ್ಷ್ಯಮ್ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವೀಯಪ್ರಭಾವಾತ್ಸೃಜತಿ ಹಯರಥಾನ್ನಿಮಗ್ನಗಾಃ ಪಲ್ವಲಾನಿ
ಕ್ರೀಡಾಸ್ಥಾನಾನ್ಯನೇಕಾನ್ಯಪಿ ಸುಹೃದಬಲಾಪುತ್ರಮಿತ್ರಾನುಕಾರಾನ್ ॥ 79॥
ಮಾತಂಗವ್ಯಾಘ್ರದಸ್ಯುದ್ವಿಷದುರಗಕಪೀನ್ಕುತ್ರಚಿತ್ಪ್ರೇಯಸೀಭಿಃ
ಕ್ರೀಡನ್ನಾಸ್ತೇ ಹಸನ್ವಾ ವಿಹರತಿ ಕುಹಚಿನ್ಮೃಷ್ಟಮಶ್ನಾತಿ ಚಾನ್ನಮ್ ।
ಮ್ಲೇಚ್ಛತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತವಾನಸ್ಮ್ಯಹಮಿತಿ ಕುಹಚಿಚ್ಛಂಕಿತಃ ಸ್ವೀಯಲೋಕಾ-
ದಾಸ್ತೇ ವ್ಯಾಘ್ರಾದಿಭೀತ್ಯಾ ಪ್ರಚಲತಿ ಕುಹಚಿದ್ರೋದಿತಿ ಗ್ರಸ್ಯಮಾನಃ ॥ 80॥
ಯೋ ಯೋ ದೃಗ್ಗೋಚರೋಽರ್ಥೋ ಭವತಿ ಸ ಸ ತದಾ ತದ್ಗತಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಾ-
ವಿಜ್ಞಾನೋತ್ಪದ್ಯಮಾನಃ ಸ್ಫುರತಿ ನನು ಯಥಾ ಶುಕ್ತಿಕಾಜ್ಞಾನಹೇತುಃ ।
ರೌಪ್ಯಾಭಾಸೋ ಮೃಷೈವ ಸ್ಫುರತಿ ಚ ಕಿರಣಜ್ಞಾನತೋಽಮ್ಭೋ ಭುಜಂಗೋ
ರಜ್ಜ್ವಜ್ಞಾನಾನ್ನಿಮೇಷಂ ಸುಖಭಯಕೃದತೋ ದೃಷ್ಟಿಸೃಷ್ಟಂ ಕಿಲೇದಮ್ ॥ 81॥
ಮಾಯಾಧ್ಯಾಸಾಶ್ರಯೇಣ ಪ್ರವಿತತಮಖಿಲಂ ಯನ್ಮಯಾ ತೇನ ಮತ್ಸ್ಥಾ-
ನ್ಯೇತಾನ್ಯೇತೇಷು ನಾಹಂ ಯದಪಿ ಹಿ ರಜತಂ ಭಾತಿ ಶುಕ್ತೌ ನ ರೌಪ್ಯೇ ।
ಶುಕ್ತ್ಯಂಶಸ್ತೇನ ಭೂತಾನ್ಯಪಿ ಮಯಿ ನ ವಸನ್ತೀತಿ ವಿಷ್ವಗ್ವಿನೇತಾ
ಪ್ರಾಹಾಸ್ಮಾದ್ದೃಶ್ಯಜಾತಂ ಸಕಲಮಪಿ ಮೃಷೈವೇನ್ದ್ರಜಾಲೋಪಮೇಯಮ್ ॥ 82॥
ಹೇತುಃ ಕರ್ಮೈವ ಲೋಕೇ ಸುಖತದಿತರಯೋರೇವಮಜ್ಞೋಽವಿದಿತ್ವಾ
ಮಿತ್ರಂ ವಾ ಶತ್ರುರಿತ್ಥಂ ವ್ಯವಹರತಿ ಮೃಷಾ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಾರ್ತಭಾಗೌ ।
ಯತ್ಕರ್ಮೈವೋಚತುಃ ಪ್ರಾಗ್ಜನಕನೃಪಗೃಹೇ ಚಕ್ರತುಸ್ತತ್ಪ್ರಶಂಸಾಂ
ವಂಶೋತ್ತಂಸೋ ಯದೂನಾಮಿತಿ ವದತಿ ನ ಕೋಽಪ್ಯತ್ರ ತಿಷ್ಠತ್ಯಕರ್ಮಾ ॥ 83॥
ವೃಕ್ಷಚ್ಛೇದೇ ಕುಠಾರಃ ಪ್ರಭವತಿ ಯದಪಿ ಪ್ರಾಣಿನೋದ್ಯಸ್ತಥಾಪಿ
ಪ್ರಾಯೋಽನ್ನಂ ತೃಪ್ತಿಹೇತುಸ್ತದಪಿ ನಿಗದಿತಂ ಕಾರಣಂ ಭೋಕ್ತೃಯತ್ನಃ ।
ಪ್ರಾಚೀನಂ ಕರ್ಮ ತದ್ವದ್ವಿಷಮಸಮಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಹೇತುಸ್ತಥಾಪಿ
ಸ್ವಾತನ್ತ್ರ್ಯಂ ನಶ್ವರೇಽಸ್ಮಿನ್ನ ಹಿ ಖಲು ಘಟತೇ ಪ್ರೇರಕೋಽಸ್ಯಾನ್ತರಾತ್ಮಾ ॥ 84॥
ಸ್ಮೃತ್ಯಾ ಲೋಕೇಷು ವರ್ಣಾಶ್ರಮವಿಹಿತಮದೋ ನಿತ್ಯಕಾಮ್ಯಾದಿ ಕರ್ಮ
ಸರ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಾರ್ಪಣಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನಿಗಮಗಿರಃ ಸಂಗಿರನ್ತೇಽತಿರಮ್ಯಮ್ ।
ಯನ್ನಾಸಾನೇತ್ರಜಿಹ್ವಾಕರಚರಣಶಿರಃಶ್ರೋತ್ರಸಂತರ್ಪಣೇನ
ತುಷ್ಯೇದಂಗೀವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ತರುರಿವ ಸಕಲೋ ಮೂಲಸಂತರ್ಪಣೇನ ॥ 85॥
ಯಃ ಪ್ರೈತ್ಯಾತ್ಮಾನಭಿಜ್ಞಃ ಶ್ರುತಿವಿದಪಿ ತಥಾಕರ್ಮಕೃತ್ಕರ್ಮಣೋಽಸ್ಯ
ನಾಶಃ ಸ್ಯಾದಲ್ಪಭೋಗಾತ್ಪುನರವತರಣೇ ದುಃಖಭೋಗೋ ಮಹೀಯಾನ್ ।
ಆತ್ಮಾಭಿಜ್ಞಸ್ಯ ಲಿಪ್ಸೋರಪಿ ಭವತಿ ಮಹಾಞ್ಶಾಶ್ವತಃ ಸಿದ್ಧಿಭೋಗೋ
ಹ್ಯಾತ್ಮಾ ತಸ್ಮಾದುಪಾಸ್ಯಃ ಖಲು ತದಧಿಗಮೇ ಸರ್ವಸೌಖ್ಯಾನ್ಯಲಿಪ್ಸೋಃ ॥ 86॥
ಸೂರ್ಯಾದ್ಯೈರರ್ಥಭಾನಂ ನ ಹಿ ಭವತಿ ಪುನಃ ಕೇವಲೈರ್ನಾತ್ರ ಚಿತ್ರಂ
ಸೂರ್ಯಾತ್ಸೂರ್ಯಪ್ರತೀತಿರ್ನ ಭವತಿ ಸಹಸಾ ನಾಪಿ ಚನ್ದ್ರಸ್ಯ ಚನ್ದ್ರಾತ್ ।
ಅಗ್ನೇರಗ್ನೇಶ್ಚ ಕಿಂ ತು ಸ್ಫುರತಿ ರವಿಮುಖಂ ಚಕ್ಷುಷಶ್ಚಿತ್ಪ್ರಯುಕ್ತಾ-
ದಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಸ್ತತೋಽಯಂ ಪುರುಷ ಇಹ ಮಹೋ ದೇವತಾನಾಂ ಚ ಚಿತ್ರಮ್ ॥ 87॥
ಪ್ರಾಣೇನಾಮ್ಭಾಂಸಿ ಭೂಯಃ ಪಿಬತಿ ಪುನರಸಾವನ್ನಮಶ್ನಾತಿ ತತ್ರ
ತತ್ಪಾಕಂ ಜಾಠರೋಽಗ್ನಿಸ್ತದುಪಹಿತಬಲೋ ದ್ರಾಕ್ಛನೈರ್ವಾ ಕರೋತಿ ।
ವ್ಯಾನಃ ಸರ್ವಾಂಗನಾಡೀಷ್ವಥ ನಯತಿ ರಸಂ ಪ್ರಾಣಸಂತರ್ಪಣಾರ್ಥಂ
ನಿಃಸಾರಂ ಪೂತಿಗನ್ಧಂ ತ್ಯಜತಿ ಬಹಿರಯಂ ದೇಹತೋಽಪಾನಸಂಜ್ಞಃ ॥ 88॥
ವ್ಯಾಪಾರಂ ದೇಹಸಂಸ್ಥಃ ಪ್ರತಿವಪುರಖಿಲಂ ಪಂಚವೃತ್ತ್ಯಾತ್ಮಕೋಽಸೌ
ಪ್ರಾಣಃ ಸರ್ವೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಮಧಿಪತಿರನಿಶಂ ಸತ್ತಯಾ ನಿರ್ವಿವಾದಮ್ ।
ಯಸ್ಯೇತ್ಥಂ ಚಿದ್ಘನಸ್ಯ ಸ್ಫುಟಮಿಹ ಕುರುತೇ ಸೋಽಸ್ಮಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷೀ
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಾಣ ಏಷೋಽಪ್ಯಖಿಲತನುಭೃತಾಂ ಚಕ್ಷುಷಶ್ಚಕ್ಷುರೇಷಃ ॥ 89॥
ಯಂ ಭಾನ್ತಂ ಚಿದ್ಘನೈಕಂ ಕ್ಷಿತಿಜಲಪವನಾದಿತ್ಯಚನ್ದ್ರಾದಯೋ ಯೇ
ಭಾಸಾ ತಸ್ಯೈವ ಚಾನು ಪ್ರವಿರಲಗತಯೋ ಭಾನ್ತಿ ತಸ್ಮಿನ್ವಸನ್ತಿ ।
ವಿದ್ಯುತ್ಪುಂಜೋಽಗ್ನಿಸಂಘೋಽಪ್ಯುಡುಗಣವಿತತಿರ್ಭಾಸಯೇತ್ಕಿಂ ಪರೇಶಂ
ಜ್ಯೋತಿಃ ಶಾನ್ತಂ ಹ್ಯನನ್ತಂ ಕವಿಮಜಮಮರಂ ಶಾಶ್ವತಂ ಜನ್ಮಶೂನ್ಯಮ್ ॥ 90॥
ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಹಮಸ್ಮೀತ್ಯನುಭವ ಉದಿತೋ ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಾಪಿ ಚೇದ್ವೈ
ಪುಂಸಃ ಶ್ರೀಸದ್ಗುರೂಣಾಮತುಲಿತಕರುಣಾಪೂರ್ಣಪೀಯೂಷದೃಷ್ಟ್ಯಾ ।
ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಃ ಸ ಏವ ಭ್ರಮವಿಧುರಮನಾ ನಿರ್ಗತೇಽನಾದ್ಯುಪಾಧೌ
ನಿತ್ಯಾನನ್ದೈಕಧಾಮ ಪ್ರವಿಶತಿ ಪರಮಂ ನಷ್ಟಸಂದೇಹವೃತ್ತಿಃ ॥ 91॥
ನೋ ದೇಹೋ ನೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಿ ಕ್ಷರಮತಿಚಪಲಂ ನೋ ಮನೋ ನೈವ ಬುದ್ಧಿಃ
ಪ್ರಾಣೋ ನೈವಾಹಮಸ್ಮೀತ್ಯಖಿಲಜಡಮಿದಂ ವಸ್ತುಜಾತಂ ಕಥಂ ಸ್ಯಾಮ್ ।
ನಾಹಂಕಾರೋ ನ ದಾರಾ ಗೃಹಸುತಸುಜನಕ್ಷೇತ್ರವಿತ್ತಾದಿ ದೂರಂ
ಸಾಕ್ಷೀ ಚಿತ್ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ನಿಖಿಲಜಗದಧಿಷ್ಠಾನಭೂತಃ ಶಿವೋಽಹಮ್ ॥ 92॥
ದೃಶ್ಯಂ ಯದ್ರೂಪಮೇತದ್ಭವತಿ ಚ ವಿಶದಂ ನೀಲಪೀತಾದ್ಯನೇಕಂ
ಸರ್ವಸ್ಯೈತಸ್ಯ ದೃಗ್ವೈ ಸ್ಫುರದನುಭವತೋ ಲೋಚನಂ ಚೈಕರೂಪಮ್ ।
ತದ್ದೃಶ್ಯಂ ಮಾನಸಂ ದೃಕ್ಪರಿಣತವಿಷಯಾಕಾರಧೀವೃತ್ತಯೋಽಪಿ
ದೃಶ್ಯಾ ದೃಗ್ರೂಪ ಏವ ಪ್ರಭುರಿಹ ಸ ತಥಾ ದೃಶ್ಯತೇ ನೈವ ಸಾಕ್ಷೀ ॥ 93॥
ರಜ್ಜ್ವಜ್ಞಾನಾದ್ಭುಜಂಗಸ್ತದುಪರಿ ಸಹಸಾ ಭಾತಿ ಮನ್ದಾನ್ಧಕಾರೇ
ಸ್ವಾತ್ಮಾಜ್ಞಾನಾತ್ತಥಾಸೌ ಭೃಶಮಸುಖಮಭೂದಾತ್ಮನೋ ಜೀವಭಾವಃ ।
ಆಪ್ತೋಕ್ತ್ಯಾಹಿಭ್ರಮಾನ್ತೇ ಸ ಚ ಖಲು ವಿದಿತಾ ರಜ್ಜುರೇಕಾ ತಥಾಹಂ
ಕೂಟಸ್ಥೋ ನೈವ ಜೀವೋ ನಿಜಗುರುವಚಸಾ ಸಾಕ್ಷಿಭೂತಃ ಶಿವೋಽಹಮ್ ॥ 94॥
ಕಿಂ ಜ್ಯೋತಿಸ್ತೇ ವದಸ್ವಾಹನಿ ರವಿರಿಹ ಮೇ ಚನ್ದ್ರದೀಪಾದಿ ರಾತ್ರೌ
ಸ್ಯಾದೇವಂ ಭಾನುದೀಪಾದಿಕಪರಿಕಲನೇ ಕಿಂ ತವ ಜ್ಯೋತಿರಸ್ತಿ ।
ಚಕ್ಷುಸ್ತನ್ಮೀಲನೇ ಕಿಂ ಭವತಿ ಚ ಸುತರಾಂ ಧೀರ್ಧಿಯಃ ಕಿಂ ಪ್ರಕಾಶೇ
ತತ್ರೈವಾಹಂ ತತಸ್ತ್ವಂ ತದಸಿ ಪರಮಕಂ ಜ್ಯೋತಿರಸ್ಮಿ ಪ್ರಭೋಽಹಮ್ ॥ 95॥
ಕಂಚಿತ್ಕಾಲಂ ಸ್ಥಿತಃ ಕೌ ಪುನರಿಹ ಭಜತೇ ನೈವ ದೇಹಾದಿಸಂಘಂ
ಯಾವತ್ಪ್ರಾರಬ್ಧಭೋಗಂ ಕಥಮಪಿ ಸ ಸುಖಂ ಚೇಷ್ಟತೇಽಸಂಗಬುದ್ಧ್ಯಾ ।
ನಿರ್ದ್ವನ್ದ್ವೋ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧೋ ವಿಗಲಿತಮಮತಾಹಂಕೃತಿರ್ನಿತ್ಯತೃಪ್ತೋ
ಬ್ರಹ್ಮಾನನ್ದಸ್ವರೂಪಃ ಸ್ಥಿರಮತಿರಚಲೋ ನಿರ್ಗತಾಶೇಷಮೋಹಃ ॥ 96॥
ಜೀವಾತ್ಮಬ್ರಹ್ಮಭೇದಂ ದಲಯತಿ ಸಹಸಾ ಯತ್ಪ್ರಕಾಶೈಕರೂಪಂ
ವಿಜ್ಞಾನಂ ತಚ್ಚ ಬುದ್ಧೌ ಸಮುದಿತಮತುಲಂ ಯಸ್ಯ ಪುಂಸಃ ಪವಿತ್ರಮ್ ।
ಮಾಯಾ ತೇನೈವ ತಸ್ಯ ಕ್ಷಯಮುಪಗಮಿತಾ ಸಂಸೃತೇಃ ಕಾರಣಂ ಯಾ
ನಷ್ಟಾ ಸಾ ಕಾಯಕರ್ತ್ರೀ ಪುನರಪಿ ಭವಿತಾ ನೈವ ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಾತ್ ॥ 97॥
ವಿಶ್ವಂ ನೇತಿ ಪ್ರಮಾಣಾದ್ವಿಗಲಿತಜಗದಾಕಾರಭಾನಸ್ತ್ಯಜೇದ್ವೈ
ಪೀತ್ವಾ ಯದ್ವತ್ಫಲಾಮ್ಭಸ್ತ್ಯಜತಿ ಚ ಸುತರಾಂ ತತ್ಫಲಂ ಸೌರಭಾಢ್ಯಮ್ ।
ಸಮ್ಯಕ್ಸಚ್ಚಿದ್ಘನೈಕಾಮೃತಸುಖಕಬಲಾಸ್ವಾದಪೂರ್ಣೋ ಹೃದಾಸೌ
ಜ್ಞಾತ್ವಾ ನಿಃಸಾರಮೇವಂ ಜಗದಖಿಲಮಿದಂ ಸ್ವಪ್ರಭಃ ಶಾನ್ತಚಿತ್ತಃ ॥ 98॥
ಕ್ಷೀಯನ್ತೇ ಚಾಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಣ್ಯಪಿ ಖಲು ಹೃದಯಗ್ರನ್ಥಿರುದ್ಭಿದ್ಯತೇ ವೈ
ಚ್ಛಿದ್ಯನ್ತೇ ಸಂಶಯಾ ಯೇ ಜನಿಮೃತಿಫಲದಾ ದೃಷ್ಟಮಾತ್ರೇ ಪರೇಶೇ ।
ತಸ್ಮಿಂಶ್ಚಿನ್ಮಾತ್ರರೂಪೇ ಗುಣಮಲರಹಿತೇ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿಲಕ್ಷ್ಯೇ
ಕೂಟಸ್ಥೇ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನ್ಯಖಿಲವಿಧಿಮನೋಗೋಚರೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೀಶೇ ॥ 99॥
ಆದೌ ಮಧ್ಯೇ ತಥಾನ್ತೇ ಜನಿಮೃತಿಫಲದಂ ಕರ್ಮಮೂಲಂ ವಿಶಾಲಂ
ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಸಂಸಾರವೃಕ್ಷಂ ಭ್ರಮಮದಮುದಿತಾಶೋಕತಾನೇಕಪತ್ರಮ್ ।
ಕಾಮಕ್ರೋಧಾದಿಶಾಖಂ ಸುತಪಶುವನಿತಾಕನ್ಯಕಾಪಕ್ಷಿಸಂಘಂ
ಛಿತ್ವಾಸಂಗಾಸಿನೈನಂ ಪಟುಮತಿರಭಿತಶ್ಚಿನ್ತಯೇದ್ವಾಸುದೇವಮ್ ॥ 100॥
ಜಾತಂ ಮಯ್ಯೇವ ಸರ್ವ ಪುನರಪಿ ಮಯಿ ತತ್ಸಂಸ್ಥಿತಂ ಚೈವ ವಿಶ್ವಂ
ಸರ್ವಂ ಮಯ್ಯೇವ ಯಾತಿ ಪ್ರವಿಲಯಮಿತಿ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಚೈವಾಹಮಸ್ಮಿ ।
ಯಸ್ಯ ಸ್ಮೃತ್ಯಾ ಚ ಯಜ್ಞಾದ್ಯಖಿಲಶುಭವಿಧೌ ಸುಪ್ರಯಾತೀಹ ಕಾರ್ಯಂ
ನ್ಯೂನಂ ಸಮ್ಪೂರ್ಣತಾಂ ವೈ ತಮಹಮತಿಮುದೈವಾಚ್ಯುತಂ ಸಂನತೋಽಸ್ಮಿ ॥ 101॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಮತ್ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕಾಚಾರ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೀಗೋವಿನ್ದಭಗವ-
ತ್ಪೂಜ್ಯಪಾದಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರಭಗವತಃ ಕೃತೌ
ಶತಶ್ಲೋಕೀ ಸಮಾಪ್ತಾ ॥
*************
शतश्लोकी अथवा वेदान्तकेसरी
दृष्टान्तो नैव दृष्टस्त्रिभुवनजठरे सद्गुरोर्ज्ञानदातुः
स्पर्शश्चेत्तत्र कल्प्यः स नयति यदहो स्वर्णतामश्मसारम् ।
न स्पर्शत्वं तथापि श्रितचरणयुगे सद्गुरुः स्वीयशिष्ये
स्वीयं साम्यं विधत्ते भवति निरुपमस्तेन वालौकिकोऽपि ॥ १॥
यद्वच्छ्रीखण्डवृक्षप्रसृतपरिमलेनाभितोऽन्येऽपि वृक्षाः
शश्वत्सौगन्ध्यभाजोऽप्यतनुतनुभृतां तापमुन्मूलयन्ति ।
आचार्याल्लब्धबोधा अपि विधिवशतः संनिधौ संस्थितानां
त्रेधा तापं च पापं सकरुणहृदयाः स्वोक्तिभिः क्षालयन्ति ॥ २॥
आत्मानात्मप्रतीतिः प्रथममभिहिता सत्यमिथ्यात्वयोगा-
द्द्वेधा ब्रह्मप्रतीतिर्निगमनिगदिता स्वानुभूत्योपपत्त्या ।
आद्या देहानुबन्धाद्भवति तदपरा सा च सर्वात्मकत्वा-
दादौ ब्रह्माहमस्मीत्यनुभव उदिते खल्विदं ब्रह्म पश्चात् ॥ ३॥
आत्मा चिद्वित्सुखात्मानुभवपरिचितः सर्वदेहादियन्ता
सत्येवं मूढबुद्धिर्भजति ननु जनोऽनित्यदेहात्मबुद्धिम् ।
बाह्योऽस्थिस्नायुमज्जापलरुधिरवसाचर्ममेदोयुगन्त-
र्विण्मूत्रश्लेष्मपूर्णं स्वपरवपुरहो संविदित्वापि भूयः ॥ ४॥
देहस्त्रीपुत्रमित्रानुचरहयवृषास्तोषहेतुर्ममेत्थं
सर्वे स्वायुर्नयन्ति प्रथितमलममी मांसमीमांसयेह ।
एते जीवन्ति येन व्यवहृतिपटवो येन सौभाग्यभाज-
स्तं प्राणाधीशमन्तर्गतममृतममुं नैव मीमांसयन्ति ॥ ५॥
कश्चित्कीटः कथंचित्पटुमतिरभितः कण्टकानां कुटीरं
कुर्वंस्तेनैव साकं व्यवहृतिविधये चेष्टते यावदायुः ।
तद्वज्जीवोऽपि नानाचरितसमुदितैः कर्मभिः स्थूलदेहं
निर्मायात्रैव तिष्ठन्ननुदिनममुना साकमभ्येति भूमौ ॥ ६॥
स्वीकुर्वन्व्याघ्रवेषं स्वजठरभृतये भीषयन्यश्च मुग्धा-
न्मत्वा व्याघ्रोऽहमित्थं स नरपशुमुखान्बाधते किं नु सत्त्वान् ।
मत्वा स्त्रीवेषधारी स्त्र्यहमिति कुरुते कि नटो भर्तुरिच्छां
तद्वच्छारीर आत्मा पृथगनुभवतो देहतो यत्स साक्षी ॥ ७॥
स्वं बालं रोदमानं चिरतरसमयं शान्तिमानेतुमग्रे
द्राक्षं खार्जूरमाम्रं सुकदलमथवा योजयत्यम्बिकास्य ।
तद्वच्चेतोऽतिमूढं बहुजननभवान्मौढ्यसंस्कारयोगा-
द्बोधोपायैरनेकैरवशमुपनिषद्बोधयामास सम्यक् ॥ ८॥
यत्प्रीत्या प्रीतिमात्रं तनुयुवतितनूजार्थमुख्यं स तस्मा-
त्प्रेयानात्माथ शोकास्पदमितरदतः प्रेय एतत्कथं स्यात् ।
भार्याद्यं जीवितार्थी वितरति च वपुः स्वात्मनः श्रेय इच्छं-
स्तस्मादात्मानमेव प्रियमधिकमुपासीत विद्वान्न चान्यत् ॥ ९॥
यस्माद्यावत्प्रियं स्यादिह हि विषयतस्तावदस्मिन्प्रियत्वं
यावद्दुःखं च यस्माद्भवति खलु ततस्तावदेवाप्रियत्वम् ।
नैकस्मिन्सर्वकालेऽस्त्युभयमपि कदाप्यप्रियोऽपि प्रियः स्या-
त्प्रेयानप्यप्रियो वा सततमपि ततः प्रेय आत्माख्यवस्तु ॥ १०॥
श्रेयः प्रेयश्च लोके द्विविधमभिहितं काम्यमात्यन्तिकं च
काम्यं दुःखैकबीजं क्षणलवविरसं तच्चिकीर्षन्ति मन्दाः ।
ब्रह्मैवात्यन्तिकं यन्निरतिशयसुखस्यास्पदं संश्रयन्ते
तत्त्वज्ञास्तच्च काठोपनिषदभिहितं षड्विधायां च वल्ल्याम् ॥ ११॥
आत्माम्भोधेस्तरङ्गोऽस्म्यहमिति गमने भावयन्नासनस्थः
संवित्सूत्रानुविद्धो मणिरहमिति वास्मीन्द्रियार्थप्रतीतौ ।
दृष्टोऽस्म्यात्मावलोकादिति शयनविधौ मग्न आनन्दसिन्धा-
वन्तर्निष्ठो मुमुक्षुः स खलु तनुभृता यो नयत्येवमायुः ॥ १२॥
वैराजव्यष्टिरूपं जगदखिलमिदं नामरूपात्मकं स्या-
दन्तःस्थप्राणमुख्यात्प्रचलति च पुनर्वेत्ति सर्वान्पदार्थान् ।
नायं कर्ता न भोक्ता सवितृवदिति यो ज्ञानविज्ञानपूर्णः
साक्षादित्थं विजानन्व्यहरति परात्मानुसंधानपूर्वम् ॥ १३॥
नैर्वेद्यं ज्ञानगर्भ द्विविधमभिहितं तत्र वैराग्यमाद्यं
प्रायो दुःखावलोकाद्भवति गृहसुहृत्पुत्रवित्तैषणादेः ।
अन्यज्ज्ञानोपदेशाद्यदुदितविषये वान्तवद्धेयता स्या-
त्प्रव्रज्यापि द्विधा स्यान्नियमितमनसा देहतो गेहतश्च ॥ १४॥
यः कश्चित्सौख्यहेतोस्त्रिजगति यतते नैव दुःखस्य हेतो-
र्देहेऽहता तदुत्था स्वविषयममता चेति दुःखास्पदे द्वे ।
जानन्रोगाभिघाताद्यनुभवति यतो नित्यदेहात्मबुद्धि-
र्भार्यापुत्रार्थनाशे विपदमथ परामेति नारातिनाशे ॥ १५॥
तिष्ठन्गेहे गृहेशोऽप्यतिथिरिव निजं धाम गन्तुं चिकीर्षु-
र्देहस्थं दुःखसौख्यं न भजति सहसा निर्ममत्वाभिमानः ।
आयात्रायास्यतीदं जलदपटलवद्यातृ यास्यत्यवश्यं
देहाद्यं सर्वमेवं प्रविदितविशयो यश्च तिष्ठत्ययत्नः ॥ १६॥
शक्त्या निर्मोकतः स्वाद्बहिरहिरिव यः प्रव्रजन्स्वीयगेहा-
च्छायां मार्गद्रुमोत्थां पथिक इव मनाक् संश्रयेद्देहसंस्थाम् ।
क्षुत्पर्याप्तं तरुभ्यः पतितफलमयं प्रार्थयेद्भैक्षमन्नं
स्वात्मारामं प्रवेष्टुं स खलु सुखमयं प्रव्रजेद्देहतोऽपि ॥ १७॥
कामो बुद्धावुदेति प्रथममिह मनस्युद्दिशत्यर्थजातं
तद्गृह्णातीन्द्रियास्यैस्तदनधिगमतः क्रोध आविर्भवेच्च ।
प्राप्तावर्थस्य संरक्षणमतिरुदितो लोभ एतत्त्रयं स्या-
त्सर्वेषां पातहेतुस्तदिह मतिमता त्याज्यमध्यात्मयोगात् ॥ १८॥
दानं ब्रह्मार्पणं यत्क्रियत इह नृभिः स्यात्क्षमाक्रोधसंज्ञा
श्रद्धास्तिक्यं च सत्यं सदिति परमतः सेतुसंज्ञं चतुष्कम् ।
तत्स्याद्बन्धाय जन्तोरिति चतुर इमान्दानपूर्वैश्चतुर्भि-
स्तीर्त्वा श्रेयोऽमृतं च श्रयत इह नरः स्वर्गतिं ज्योतिराप्तिम् ॥ १९॥
अन्नं देवातिथिभ्योऽर्पितममृतमिदं चान्यथा मोघमन्नं
यश्चात्मार्थं विधत्ते तदिह निगदितं मृत्युरूपं हि तस्य ।
लोकेऽसौ केवलाघो भवति तनुभृतां केवलादी च यः स्या-
त्त्यक्त्वा प्राणाग्निहोत्रं विधिवदनुदिनं योऽश्नुते सोऽपि मर्त्यः ॥ २०॥
लोके भोजः स एवार्पयति गृहगतायार्थिनेऽन्नं कृशाय
यस्तस्मै पूर्णमन्नं भवति मखविधौ जायतेऽजातशत्रुः ।
सख्ये नान्नार्थिने योऽर्पयति न स सखा सेवमानाय नित्यं
संसक्तायान्नमस्माद्विमुख इव परावृत्तिमिच्छेत्कदर्यात् ॥ २१॥
स्वाज्ञानज्ञानहेतू जगदुदयलयौ सर्वसाधारणौ स्तो
जीवेष्वास्वर्णगर्भं श्रुतय इति जगुर्हूयते स्वप्रबोधे ।
विश्वं ब्रह्मण्यबोधे जगति पुनरिदं हूयते ब्रह्म यद्व-
च्छुक्तो रौप्यं च रौप्येऽधिकरणमथवा हूयतेऽन्योन्यमोहात् ॥ २२॥
तुच्छत्वान्नासदासीद्गगनकुसुमवद्भेदकं नो सदासी-
त्किं त्वाभ्यामन्यदासीद्व्यवहृतिगतिसन्नास लोकस्तदानीम् ।
किं त्वर्वागेव शुक्तौ रजतवदपरो नो विराड् व्योमपूर्वः
शर्मण्यात्मन्यथैतत्कुहकसलिलवत्किं भवेदावरीवः ॥ २३॥
बन्धो जन्मात्ययात्मा यदि न पुनरभूत्तर्हि मोक्षोऽपि नासी-
द्यद्वद्रात्रिर्दिनं वा न भवति तरणौ किं तु दृग्दोष एषः ।
अप्राणं शुद्धमेकं समभवदथ तन्मायया कर्तृसंज्ञं
तस्मादन्यच्च नासीत्परिवृतमजया जीवभूतं तदेव ॥ २४॥
प्रागासीद्भावरूपं तम इति तमसा गूढमस्मादतर्क्यं
क्षीरान्तर्यद्वदम्भो जनिरिह जगतो नामरूपात्मकस्य ।
कामाद्धातुः सिसृक्षोरनुगतजगतः कर्मभिः सम्प्रवृत्ता-
द्रेतोरूपैर्मनोभिः प्रथममनुगतैः संततैः कार्यमाणैः ॥ २५॥
चत्वारोऽस्याः कपर्दा युवतिरथ भवेन्नूतना नित्यमेषा
माया वा पेशला स्यादघटनघटनापाटवं याति यस्मात् ।
स्यादारम्भे घृतास्या श्रुतिभववयुनान्येवमाच्छादयन्ती
तस्यामेतौ सुपर्णाविव परपुरुषौ तिष्ठतोऽर्थप्रतीत्या ॥ २६॥
एकस्तत्रास्त्यसङ्गस्तदनु तदपरोऽज्ञानसिन्धुं प्रविष्टो
विस्मृत्यात्मस्वरूपं स विविधजगदाकारमाभासमैक्षत् ।
बुद्ध्यान्तर्यावदैक्षद्विसृजति तमजा सोऽपि तामेवमेक-
स्तावद्विप्रास्तमेकं कथमपि बहुधा कल्पयन्ति स्ववाग्भिः ॥ २७॥
नायाति प्रत्यगात्मा प्रजननसमये नैव यात्यन्तकाले
यत्सोऽखण्डोऽस्ति लैङ्गं मन इह विशति प्रव्रजत्यूर्ध्वमर्वाक् ।
तत्कार्श्यं स्थूलतां वा न भजति वपुषः किंतु संस्कारजाते
तेजोमात्रा गृहीत्वा व्रजति पुनरिहायाति तैस्तैः सहैव ॥ २८॥
आसीत्पूर्वं सुबन्धुर्भृशमवनिसुरो यः पुरोधाः सनाते-
र्ब्राह्म्यात्कूटाभिचारात्स खलु मृतिमितस्तन्मनोऽगात्कृतान्तम् ।
तद्भ्राता श्रौतमन्त्रैः पुनरनयदिति प्राह सूक्तेन वेद-
स्तस्मादात्माभियुक्तं व्रजति ननु मनः कर्हिचिन्नान्तरात्मा ॥ २९॥
एको निष्कम्प आत्मा प्रचलति मनसा धावमानेन तस्मिं-
स्तिष्ठन्नग्रेऽथ पश्चान्न हि तमनुगतं जानते चक्षुराद्याः ।
यद्वत्पाथस्तरङ्गैः प्रचलति परितो धावमानैस्तदन्तः
प्राक्पश्चादस्ति तेषां पवनसमुदितैस्तैः प्रशान्तैर्यथावत् ॥ ३०॥
एकाक्यासीत्स पूर्वं मृगयति विषयानानुपूर्व्यान्तरात्मा
जाया मे स्यात्प्रजा वा धनमुपकरण कर्म कुर्वस्तदर्थम् ।
क्लेशैः प्राणावशेषैर्महदपि मनुते नान्यदस्माद्गरीय-
स्त्वेकालाभेऽप्यकृत्स्नो मृत इव विरमत्येकहान्याकृतार्थः ॥ ३१॥
नासीत्पूर्वं न पश्चादतनुदिनकराच्छादको वारिवाहो
दृश्यः किं त्वन्तरासौ स्थगयति स दृशं पश्यतो नार्कबिम्बम् ।
नो चेदेवं विनार्कं जलधरपटलं भासते तर्हि कस्मा-
त्तद्वद्विश्वं पिधत्ते दृशमथ न परं भासकं चालकं स्वम् ॥ ३२॥
भुञ्जानः स्वप्नराज्यं ससकलविभवो जागरं प्राप्य भूयो
राज्यभ्रष्टोऽहमित्थं न भजति विषमं तन्मृषा मन्यमानः ।
स्वप्ने कुर्वन्नगम्यागमनमुखमघं तेन न प्रत्यवायी
तद्वज्जाग्रद्दशायां व्यवहृतिमखिलां स्वप्नवद्विस्मरेच्चेत् ॥ ३३॥
स्वप्नावस्थानुभूतं शुभमथ विषमं तन्मृषा जागरे स्या-
ज्जाग्रत्यां स्थूलदेहव्यवहृतिविषयं तन्मृषा स्वापकाले ।
इत्थं मिथ्यात्वसिद्धावनिशमुभयथा सज्जते तत्र मूढः
सत्ये तद्भासकेऽस्मिन्निह हि कुत इदं तन्न विद्मो वयं हि ॥ ३४॥
जीवन्तं जाग्रतीह स्वजनमथ मृतं स्वप्नकाले निरीक्ष्य
निर्वेदं यात्यकस्मान्मृतममृतममुं वीक्ष्य हर्षं प्रयाति ।
स्मृत्वाप्येतस्य जन्तोर्निधनमसुयुतिं भाषते तेन साकं
सत्येवं भाति भूयोऽल्पकसमयवशात्सत्यता वा मृषात्वम् ॥ ३५॥
स्वाप्नस्त्रीसङ्गसौख्यादपि भृशमसतो या च रेतश्च्युतिः स्या-
त्सा दृश्या तद्वदेतत्स्फुरति जगदसत्कारणं सत्यकल्पम् ।
स्वप्ने सत्यः पुमान्स्याद्युवतिरिह मृषैवानयोः संयुतिश्च
प्रातः शुक्रेण वस्त्रोपहतिरिति यतः कल्पनामूलमेतत् ॥ ३६॥
पश्यन्त्याराममस्य प्रतिदिवसममी जन्तवः स्वापकाले
पश्यत्येनं न कश्चित्करणगणमृते मायया क्रीडमानम् ।
जाग्रत्यर्थव्रजानामथ च तनुभृतां भासकं चालकं वा
नो जानीते सुषुप्तौ परमसुखमयं कश्चिदाश्चर्यमेतत् ॥ ३७॥
स्वप्ने मन्त्रोपदेशः श्रवणपरिचितः सत्य एष प्रबोधे
स्वाप्नादेव प्रसादादभिलषितफलं सत्यतां प्रातरेति ।
सत्यप्राप्तिस्त्वसत्यादपि भवति तथा किं च तत्स्वप्रकाशं
येनेदं भाति सर्वं चरमचरमथोच्चावचं दृश्यजातम् ॥ ३८॥
मध्यप्राणं सुषुप्तौ स्वजनिमनुविशन्त्यग्निसूर्यादयोऽमी
वागाद्याः प्राणवायुं तदिह निगदिता ग्लानिरेषां न वायोः ।
तेभ्यो दृश्यावभासो भ्रम इति विदितः शुक्तिकारौप्यकल्पः
प्राणायामव्रतं तच्छ्रुतिशिरसि मतं स्वात्मलब्धौ न चान्यत् ॥ ३९॥
नोऽकस्मादार्द्रमेधः स्पृशति च दहनः किं तु शुष्कं निदाघा-
दार्द्रं चेतोऽनुबन्धैः कृतसुकृतमपि स्वोक्तकर्मप्रजार्थैः ।
तद्वज्ज्ञानाग्निरेतत्स्पृशति न सहसा किं तु वैराग्यशुष्कं
तस्माच्छुद्धो विरागः प्रथममभिहितस्तेन विज्ञानसिद्धिः ॥ ४०॥
यत्किञ्चिन्नामरूपात्मकमिदमसदेवोदितं भाति भूमौ
येनानेकप्रकारैर्व्यवहरति जगद्येन तेनेश्वरेण ।
तद्वत्प्रच्छादनीयं निभृतरशनया यद्वदेष द्विजिह्व-
स्तेन त्यक्तेन भोज्यं सुखमनतिशयं मा गृधोऽन्यद्धनाद्यम् ॥ ४१॥
जीवन्मुक्तिर्मुमुक्षोः प्रथममथ ततो मुक्तिरात्यन्तिकी च
तेऽभ्यासज्ञानयोगाद्गुरुचरणकृपापाङ्गसङ्गेन लब्धात् ।
अभ्यासोऽपि द्विधा स्यादधिकरणवशाद्दैहिको मानसश्च
शारीरस्त्वासनाद्यो ह्युपरतिरपरो ज्ञानयोगः पुरोक्तः ॥ ४२॥
सर्वानुन्मूल्य कामान्हृदि कृतनिलयान्क्षिप्तशङ्कूनिवोच्चै-
र्दीर्यद्देहाभिमानस्त्यजति चपलतामात्मदत्तावधानः ।
यात्यूर्ध्वस्थानमुच्चैः कृतसुकृतभरो नाडिकाभिर्विचित्रं
नीलश्वेतारुणाभिः स्रवदमृतभरं गृह्यमाणात्मसौख्यः ॥ ४३॥
प्रापश्यद्विश्वमात्मेत्ययमिह पुरुषः शोकमोहाद्यतीतः
शुक्रं ब्रह्माध्यगच्छत्स खलु सकलवित्सर्वसिद्ध्यास्पदं हि ।
विस्मृत्य स्थूलसूक्ष्मप्रभृतिवपुरसौ सर्वसंकल्पशून्यो
जीवन्मुक्तस्तुरीयं पदमधिगतवान्पुण्यपापैर्विहीनः ॥ ४४॥
यः सत्त्वाकारवृत्तौ प्रतिफलति युवा देहमात्रावृतोऽपि
तद्धर्मैर्बाल्यवाद्ध्र्यादिभिरनुपहतः प्राण आविर्बभूव ।
श्रेयान्साध्यस्तमेतं सुनिपुणमतयः सत्यसंकल्पभाजो
ह्यभ्यासाद्देवयन्तः परिणतमनसा साकमूर्ध्वं नयन्ति ॥ ४५॥
प्रायोऽकामोऽस्तकामो निरतिशयसुखायात्मकामस्तदासौ
तत्प्राप्तावाप्तकामः स्थितचरमदशस्तस्य देहावसाने ।
प्राणा नैवोत्क्रमन्ति क्रमविरतिमिताः स्वस्वहेतौ तदानीं
क्वायं जीवो विलीनो लवणमिव जलेऽखण्ड आत्मैव पश्चात् ॥ ४६॥
पिण्डीभूतं यदन्तर्जलनिधिसलिलं याति तत्सैन्धवाख्यं
भूयः प्रक्षिप्तमस्मिन्विलयमुपगतं नामरूपे जहाति ।
प्राज्ञस्तद्वत्परात्मन्यथ भजति लयं तस्य चेतो हिमांशौ
वागग्नौ चक्षुरर्के पयसि पुनरसृग्रेतसी दिक्षु कर्णौ ॥ ४७॥
क्षीरान्तर्यद्वदाज्यं मधुरिमविदितं तत्पृथग्भूतमस्मा-
द्भूतेषु ब्रह्म तद्वद्व्यवहृतिविदितं श्रान्तविश्रान्तिबीजम् ।
यं लब्ध्वा लाभमन्यं तृणमिव मनुते यत्र नोदेति भीतिः
सान्द्रानन्दं यदन्तः स्फुरति तदमृतं विद्ध्यतो ह्यन्यदार्तम् ॥ ४८॥
ओतः प्रोतश्च तन्तुष्विह विततपटश्चित्रवर्णेषु चित्र-
स्तस्मिञ्जिज्ञास्यमाने ननु भवति पटः सूत्रमात्रावशेषः ।
तद्वद्विश्वं विचित्रं नगनगरनरग्रामपश्वादिरूपं
प्रोतं वैराजरूपे स वियति तदपि ब्रह्मणि प्रोतमोतम् ॥ ४९॥
रूपं रूपं प्रतीदं प्रतिफलनवशात्प्रातिरूप्यं प्रपेदे
ह्येको द्रष्टा द्वितीयो भवति च सलिले सर्वतोऽनन्तरूपः ।
इन्द्रो मायाभिरास्ते श्रुतिरिति वदति व्यापकं ब्रह्म तस्मा-
ज्जीवत्वं यात्यकस्मादतिविमलतरे बिम्बितं बुद्ध्युपाधौ ॥ ५०॥
तज्ज्ञाः पश्यन्ति बुद्ध्या परमबलवतो माययाक्तं पतङ्गं
बुद्धावन्तःसमुद्रे प्रतिफलितमरीच्यास्पदं वेधसस्तम् ।
यादृग्यावानुपाधिः प्रतिफलति तथा ब्रह्म तस्मिन्यथास्यं
प्राप्तादर्शानुरूपं प्रतिफलति यथावस्थितं सत्सदैव ॥ ५१॥
एको भानुस्तदस्थः प्रतिफलनवशाद्यस्त्वनेकोदकान्त-
र्नानात्वं यात्युपाधिस्थितिगतिसमतां चापि तद्वत्परात्मा ।
भूतेषूच्चावचेषु प्रतिफलित इवाभाति तावत्स्वभावा-
वच्छिन्नो यः परं तु स्फुटमनुपहतो भाति तावत्स्वभावैः ॥ ५२॥
यद्वत्पीयूषरश्मौ दिनकरकिरणैर्बिम्बितैरेति सान्द्रं
नाशं नैशं तमिस्रं गृहगतमथवा मूर्छितैः कांस्यपात्रे ।
तद्वद्बुद्धौ परात्मद्युतिभिरनुपदं बिम्बिताभिः समन्ता-
द्भासन्ते हीन्द्रियास्यप्रसृतिभिरनिशं रूपमुख्याः पदार्थाः ॥ ५३॥
पूर्णात्मानात्मभेदात्त्रिविधमिह परं बुद्ध्यवच्छिन्नमन्य-
त्तत्रैवाभासमात्रं गगनमिव जले त्रिप्रकारं विभाति ।
अम्भोवच्छिन्नमस्मिन्प्रतिफलितमतः पाथसोन्तर्बहिश्च
पूर्णावच्छिन्नयोगे व्रजति लयमविद्या स्वकार्यैः सहैव ॥ ५४॥
दृश्यन्ते दारुनार्यो युगपदगणिताः स्तम्भसूत्रप्रयुक्ताः
संगीतं दर्शयन्त्यो व्यवहृतिमपरां लोकसिद्धां च सर्वाम् ।
सर्वत्रानुप्रविष्टादभिनवविभवाद्यावदर्थानुबन्धा-
त्तद्वत्सूत्रात्मसंज्ञाद्व्यवहरति जगद्भूर्भुवःस्वर्महान्तम् ॥ ५५॥
तत्सत्यं यत्त्रिकालेष्वनुपहतमदः प्राणदिग्व्योममुख्यं
यस्मिन्विश्रान्तमास्ते तदिह निगदितं ब्रह्म सत्यस्य सत्यम् ।
नास्त्यन्यत्किंच यद्वत्परमधिकमतो नाम सत्यस्य सत्यं
सच्च त्यच्चेति मूर्ताद्युपहितमवरं सत्यमस्यापि सत्यम् ॥ ५६॥
यत्किञ्चिद्भात्यसत्यं व्यवहृतिविषये रौप्यसर्पाम्बुमुख्यं
तद्वै सत्याश्रयेणेत्ययमिह नियमः सावधिर्लोकसिद्धः ।
तद्वै सत्यस्य सत्ये जगदखिलमिदं ब्रह्मणि प्राविरासी-
न्मिथ्याभूतं प्रतीतं भवति खलु यतस्तच्च सत्यं वदन्ति ॥ ५७॥
यत्राकाशावकाशः कलयति च कलामात्रता यत्र कालो
यत्रैवाशावसानं बृहदिह हि विराट् पूर्वमर्वागिवास्ते ।
सूत्रं यत्राविरासीन्महदपि महतस्तद्धि पूर्णाच्च पूर्णं
सम्पूर्णादर्णवादेरपि भवति यथा पूर्णमेकार्णवाम्भः ॥ ५८॥
अन्तः सर्वौषधीनां पृथगमितरसैर्गन्धवीर्यैर्विपाकै-
रेकं पाथोदपाथः परिणमति यथा तद्वदेवान्तरात्मा ।
नानाभूतस्वभावैर्वहति वसुमती येन विश्वं पयोदो
वर्षत्युच्चैर्हुताशः पचति दहति वा येन सर्वान्तरोऽसौ ॥ ५९॥
भूतेष्वात्मानमात्मन्यनुगतमखिलं भूतजातं प्रपश्ये-
त्प्रायः पाथस्तरङ्गान्वयवदथ चिरं सर्वमात्मैव पश्येत् ।
एकं ब्रह्माद्वितीयं श्रुतिशिरसि मतं नेह नानास्ति किं चि-
न्मृत्योराप्नोति मृत्युं स इह जगदिदं यस्तु नानेव पश्येत् ॥ ६०॥
प्राक्पश्चादस्ति कुम्भाद्गगनमिदमिति प्रत्यये सत्यपीदं
कुम्भोत्पत्तावुदेति प्रलयमुपगते नश्यतीत्यन्यदेशम् ।
नीते कुम्भेन साकं व्रजति भजति वा तत्प्रमाणानुकारा-
वित्थं मिथ्याप्रतीतिः स्फुरति तनुभृतां विश्वतस्तद्वदात्मा ॥ ६१॥
यावान्पिण्डो गुडस्य स्फुरति मधुरिमैवास्ति सर्वोऽपि तावा-
न्यावान्कर्पूरपिण्डः परिणमति सदामोद एवात्र तावान् ।
विश्वं यावद्विभाति द्रुमनगनगरारामचैत्याभिरामं
तावच्चैतन्यमेकं प्रविकसति यतोऽन्ते तदात्मावशेषम् ॥ ६२॥
वाद्यान्नादानुभूतिर्यदपि तदपि सा नूनमाघातगम्या
वाद्याघातध्वनीनां न पृथगनुभवः किं तु तत्साहचर्यात् ।
मायोपादानमेतत्सहचरितमिव ब्रह्मणाभाति तद्व-
त्तस्मिन्प्रत्यक्प्रतीते न किमपि विषयीभावमाप्नोति यस्मात् ॥ ६३॥
दृष्टः साक्षादिदानीमिह खलु जगतामीश्वरः संविदात्मा
विज्ञातः स्थाणुरेको गगनवदभितः सर्वभूतान्तरात्मा ।
दृष्टं ब्रह्मातिरिक्तं सकलमिदमसद्रूपमाभासमात्रं
शुद्धं ब्रह्माहमस्मीत्यविरतमधुनात्रैव तिष्ठेदनीहः ॥ ६४॥
इन्द्रेन्द्राण्योः प्रकामं सुरतसुखजुषोः स्याद्रतान्तः सुषुप्ति-
स्तस्यामानन्दसान्द्रं पदमतिगहनं यत्स आनन्दकोशः ।
तस्मिन्नो वेद किञ्चिन्निरतिशयसुखाभ्यन्तरे लीयमानो
दुःखी स्याद्बोधितः सन्निति कुशलमतिर्बोधयेन्नैव सुप्तम् ॥ ६५॥
सर्वे नन्दन्ति जीवा अधिगतयशसा गृह्णता चक्षुरादी-
नन्तः सर्वोपकर्त्रा बहिरपि च सुषुप्तौ यथा तुल्यसंस्थाः ।
एतेषां किल्बिषस्पृग्जठरभृतिकृते यो बहिर्वृत्तिरास्ते
त्वक्चक्षुःश्रोत्रनासारसनवशमितो याति शोकं च मोहम् ॥ ६६॥
जाग्रत्यामन्तरात्मा विषयसुखकृतेऽनेकयत्नान्विधास्य-
ञ्श्राम्यत्सर्वेन्द्रियौघोऽधिगतमपि सुखं विस्मरन्याति निद्राम् ।
विश्रामाय स्वरूपे त्वतितरसुलभं तेन चातीन्द्रियं हि
सुखं सर्वोत्तमं स्यात् परिणतिविरसादिन्द्रियोत्थात्सुखाच्च ॥ ६७॥
पक्षावभ्यस्य पक्षी जनयति मरुतं तेन यात्युच्चदेशं
लब्ध्वा वायुं महान्तं श्रममपनयति स्वीयपक्षौ प्रसार्य ।
दुःसंकल्पैर्विकल्पैर्विषयमनु कदर्थीकृतं चित्तमेत-
त्खिन्नं विश्रामहेतोः स्वपिति चिरमहो हस्तपादान्प्रसार्य ॥ ६८॥
आश्लिष्यात्मानमात्मा न किमपि सहसैवान्तरं वेद बाह्यं
यद्वत्कामी विदेशात्सदनमुपगतो गाढमाश्लिष्य कान्ताम् ।
यात्यस्तं तत्र लोकव्यवहृतिरखिला पुण्यपापानुबन्धः
शोको मोहो भयं वा समविषममिदं न स्मरत्येव किंचित् ॥ ६९॥
अल्पानल्पप्रपञ्चप्रलय उपरतिश्चेन्द्रियाणां सुखाप्ति-
र्जीवन्मुक्तौ सुषुप्तौ त्रितयमपि समं किं तु तत्रास्ति भेदः ।
प्राक्संस्कारात्प्रसुप्तः पुनरपि च परावृत्तिमेति प्रबुद्धो
नश्यत्संस्कारजातो न स किल पुनरावर्तते यश्च मुक्तः ॥ ७०॥
आनन्दान्यश्च सर्वाननुभवति नृपः सर्वसम्पत्समृद्ध
स्तस्यानन्दः स एकः स खलु शतगुणः सन्प्रदिष्टः पित्ऱॄणाम् ।
आदेवब्रह्मलोकं शतशतगुणितास्ते यदन्तर्गताः स्यु-
र्ब्रह्मानन्दः स एकोऽस्त्यथ विषयसुखान्यस्य मात्रा भवन्ति ॥ ७१॥
यत्रानन्दाश्च मोदाः प्रमुद इति मुदश्चासते सर्व एते
यत्राप्ताः सर्वकामाः स्युरखिलविरमात्केवलीभाव आस्ते ।
मां तत्रानन्दसान्द्रे कृधि चिरममृतं सोमपीयूषपूर्णां
धारामिन्द्राय देहीत्यपि निगमगिरो भ्रूयुगान्तर्गताय ॥ ७२॥
आत्माकम्पः सुखात्मा स्फुरति तदपरा त्वन्यथैव स्फुरन्ती
स्थैर्यं वा चञ्चलत्वं मनसि परिणतिं याति तत्रत्यमस्मिन् ।
चाञ्चल्यं दुःखहेतुर्मनस इदमहो यावदिष्टार्थलब्धि-
स्तस्यां यावत्स्थिरत्वं मनसि विषयजं स्यात्सुखं तावदेव ॥ ७३॥
यद्वत्सौख्यं रतान्ते निमिषमिह मनस्येकताने रसे स्या-
त्स्थैर्यं यावत्सुषुप्तौ सुखमनतिशयं तावदेवाथ मुक्तौ ।
नित्यानन्दः प्रशान्ते हृदि तदिह सुखस्थैर्ययोः साहचर्यं
नित्यानन्दस्य मात्रा विषयसुखमिदं युज्यते तेन वक्तुम् ॥ ७४॥
श्रान्तं स्वान्तं स बाह्यव्यवहृतिभिरिदं ताः समाकृष्य सर्वा-
स्तत्तत्संस्कारयुक्तं ह्युपरमति परावृत्तमिच्छन्निदानम् ।
स्वाप्नान्संस्कारजातप्रजनितविषयान्स्वाप्नदेहेऽनुभूता-
न्प्रोज्झ्यान्तः प्रत्यगात्मप्रवणमिदमगाद्भूरि विश्राममस्मिन् ॥ ७५॥
स्वप्ने भोगः सुखादेर्भवति ननु कुतः साधने मूर्छमाने
स्वाप्नं देहान्तरं तद्व्यवहृतिकुशलं नव्यमुत्पद्यते चेत् ।
तत्सामग्र्या अभावात्कुत इदमुदितं तद्धि सांकल्पिकं चे-
त्तत्किं स्वाप्ने रतान्ते वपुषि निपतिते दृश्यते शुक्रमोक्षः ॥ ७६॥
भीत्या रोदित्यनेन प्रवदति हसति श्लाघते नूनमस्मा-
त्स्वप्नेऽप्यङ्गेऽनुबन्धं त्यजति न सहसा मूर्छितेऽप्यन्तरात्मा ।
पूर्वं ये येऽनुभूतास्तनुयुवतिहयव्याघ्रदेशादयोऽर्था-
स्तत्संस्कारस्वरूपान्सृजति पुनरमूञ्श्रित्य संस्कारदेहम् ॥ ७७॥
संधौ जाग्रत्सुषुप्त्योरनुभवविदिता स्वाप्न्यवस्था द्वितीया
तत्रात्मज्योतिरास्ते पुरुष इह समाकृष्य सर्वेन्द्रियाणि ।
संवेष्य स्थूलदेहं समुचितशयने स्वीयभासान्तरात्मा
पश्यन्संस्काररूपानभिमतविषयान्याति कुत्रापि तद्वत् ॥ ७८॥
रक्षन्प्राणैः कुलायं निजशयनगतं श्वासमात्रावशेषै-
र्मा भूत्तत्प्रेतकल्पाकृतिकमिति पुनः सारमेयादिभक्ष्यम् ।
स्वप्ने स्वीयप्रभावात्सृजति हयरथान्निमग्नगाः पल्वलानि
क्रीडास्थानान्यनेकान्यपि सुहृदबलापुत्रमित्रानुकारान् ॥ ७९॥
मातङ्गव्याघ्रदस्युद्विषदुरगकपीन्कुत्रचित्प्रेयसीभिः
क्रीडन्नास्ते हसन्वा विहरति कुहचिन्मृष्टमश्नाति चान्नम् ।
म्लेच्छत्वं प्राप्तवानस्म्यहमिति कुहचिच्छङ्कितः स्वीयलोका-
दास्ते व्याघ्रादिभीत्या प्रचलति कुहचिद्रोदिति ग्रस्यमानः ॥ ८०॥
यो यो दृग्गोचरोऽर्थो भवति स स तदा तद्गतात्मस्वरूपा-
विज्ञानोत्पद्यमानः स्फुरति ननु यथा शुक्तिकाज्ञानहेतुः ।
रौप्याभासो मृषैव स्फुरति च किरणज्ञानतोऽम्भो भुजङ्गो
रज्ज्वज्ञानान्निमेषं सुखभयकृदतो दृष्टिसृष्टं किलेदम् ॥ ८१॥
मायाध्यासाश्रयेण प्रविततमखिलं यन्मया तेन मत्स्था-
न्येतान्येतेषु नाहं यदपि हि रजतं भाति शुक्तौ न रौप्ये ।
शुक्त्यंशस्तेन भूतान्यपि मयि न वसन्तीति विष्वग्विनेता
प्राहास्माद्दृश्यजातं सकलमपि मृषैवेन्द्रजालोपमेयम् ॥ ८२॥
हेतुः कर्मैव लोके सुखतदितरयोरेवमज्ञोऽविदित्वा
मित्रं वा शत्रुरित्थं व्यवहरति मृषा याज्ञवल्क्यार्तभागौ ।
यत्कर्मैवोचतुः प्राग्जनकनृपगृहे चक्रतुस्तत्प्रशंसां
वंशोत्तंसो यदूनामिति वदति न कोऽप्यत्र तिष्ठत्यकर्मा ॥ ८३॥
वृक्षच्छेदे कुठारः प्रभवति यदपि प्राणिनोद्यस्तथापि
प्रायोऽन्नं तृप्तिहेतुस्तदपि निगदितं कारणं भोक्तृयत्नः ।
प्राचीनं कर्म तद्वद्विषमसमफलप्राप्तिहेतुस्तथापि
स्वातन्त्र्यं नश्वरेऽस्मिन्न हि खलु घटते प्रेरकोऽस्यान्तरात्मा ॥ ८४॥
स्मृत्या लोकेषु वर्णाश्रमविहितमदो नित्यकाम्यादि कर्म
सर्वं ब्रह्मार्पणं स्यादिति निगमगिरः संगिरन्तेऽतिरम्यम् ।
यन्नासानेत्रजिह्वाकरचरणशिरःश्रोत्रसंतर्पणेन
तुष्येदङ्गीव साक्षात्तरुरिव सकलो मूलसंतर्पणेन ॥ ८५॥
यः प्रैत्यात्मानभिज्ञः श्रुतिविदपि तथाकर्मकृत्कर्मणोऽस्य
नाशः स्यादल्पभोगात्पुनरवतरणे दुःखभोगो महीयान् ।
आत्माभिज्ञस्य लिप्सोरपि भवति महाञ्शाश्वतः सिद्धिभोगो
ह्यात्मा तस्मादुपास्यः खलु तदधिगमे सर्वसौख्यान्यलिप्सोः ॥ ८६॥
सूर्याद्यैरर्थभानं न हि भवति पुनः केवलैर्नात्र चित्रं
सूर्यात्सूर्यप्रतीतिर्न भवति सहसा नापि चन्द्रस्य चन्द्रात् ।
अग्नेरग्नेश्च किं तु स्फुरति रविमुखं चक्षुषश्चित्प्रयुक्ता-
दात्मज्योतिस्ततोऽयं पुरुष इह महो देवतानां च चित्रम् ॥ ८७॥
प्राणेनाम्भांसि भूयः पिबति पुनरसावन्नमश्नाति तत्र
तत्पाकं जाठरोऽग्निस्तदुपहितबलो द्राक्छनैर्वा करोति ।
व्यानः सर्वाङ्गनाडीष्वथ नयति रसं प्राणसंतर्पणार्थं
निःसारं पूतिगन्धं त्यजति बहिरयं देहतोऽपानसंज्ञः ॥ ८८॥
व्यापारं देहसंस्थः प्रतिवपुरखिलं पञ्चवृत्त्यात्मकोऽसौ
प्राणः सर्वेन्द्रियाणामधिपतिरनिशं सत्तया निर्विवादम् ।
यस्येत्थं चिद्घनस्य स्फुटमिह कुरुते सोऽस्मि सर्वस्य साक्षी
प्राणस्य प्राण एषोऽप्यखिलतनुभृतां चक्षुषश्चक्षुरेषः ॥ ८९॥
यं भान्तं चिद्घनैकं क्षितिजलपवनादित्यचन्द्रादयो ये
भासा तस्यैव चानु प्रविरलगतयो भान्ति तस्मिन्वसन्ति ।
विद्युत्पुञ्जोऽग्निसंघोऽप्युडुगणविततिर्भासयेत्किं परेशं
ज्योतिः शान्तं ह्यनन्तं कविमजममरं शाश्वतं जन्मशून्यम् ॥ ९०॥
तद्ब्रह्मैवाहमस्मीत्यनुभव उदितो यस्य कस्यापि चेद्वै
पुंसः श्रीसद्गुरूणामतुलितकरुणापूर्णपीयूषदृष्ट्या ।
जीवन्मुक्तः स एव भ्रमविधुरमना निर्गतेऽनाद्युपाधौ
नित्यानन्दैकधाम प्रविशति परमं नष्टसंदेहवृत्तिः ॥ ९१॥
नो देहो नेन्द्रियाणि क्षरमतिचपलं नो मनो नैव बुद्धिः
प्राणो नैवाहमस्मीत्यखिलजडमिदं वस्तुजातं कथं स्याम् ।
नाहंकारो न दारा गृहसुतसुजनक्षेत्रवित्तादि दूरं
साक्षी चित्प्रत्यगात्मा निखिलजगदधिष्ठानभूतः शिवोऽहम् ॥ ९२॥
दृश्यं यद्रूपमेतद्भवति च विशदं नीलपीताद्यनेकं
सर्वस्यैतस्य दृग्वै स्फुरदनुभवतो लोचनं चैकरूपम् ।
तद्दृश्यं मानसं दृक्परिणतविषयाकारधीवृत्तयोऽपि
दृश्या दृग्रूप एव प्रभुरिह स तथा दृश्यते नैव साक्षी ॥ ९३॥
रज्ज्वज्ञानाद्भुजङ्गस्तदुपरि सहसा भाति मन्दान्धकारे
स्वात्माज्ञानात्तथासौ भृशमसुखमभूदात्मनो जीवभावः ।
आप्तोक्त्याहिभ्रमान्ते स च खलु विदिता रज्जुरेका तथाहं
कूटस्थो नैव जीवो निजगुरुवचसा साक्षिभूतः शिवोऽहम् ॥ ९४॥
किं ज्योतिस्ते वदस्वाहनि रविरिह मे चन्द्रदीपादि रात्रौ
स्यादेवं भानुदीपादिकपरिकलने किं तव ज्योतिरस्ति ।
चक्षुस्तन्मीलने किं भवति च सुतरां धीर्धियः किं प्रकाशे
तत्रैवाहं ततस्त्वं तदसि परमकं ज्योतिरस्मि प्रभोऽहम् ॥ ९५॥
कंचित्कालं स्थितः कौ पुनरिह भजते नैव देहादिसंघं
यावत्प्रारब्धभोगं कथमपि स सुखं चेष्टतेऽसङ्गबुद्ध्या ।
निर्द्वन्द्वो नित्यशुद्धो विगलितममताहंकृतिर्नित्यतृप्तो
ब्रह्मानन्दस्वरूपः स्थिरमतिरचलो निर्गताशेषमोहः ॥ ९६॥
जीवात्मब्रह्मभेदं दलयति सहसा यत्प्रकाशैकरूपं
विज्ञानं तच्च बुद्धौ समुदितमतुलं यस्य पुंसः पवित्रम् ।
माया तेनैव तस्य क्षयमुपगमिता संसृतेः कारणं या
नष्टा सा कायकर्त्री पुनरपि भविता नैव विज्ञानमात्रात् ॥ ९७॥
विश्वं नेति प्रमाणाद्विगलितजगदाकारभानस्त्यजेद्वै
पीत्वा यद्वत्फलाम्भस्त्यजति च सुतरां तत्फलं सौरभाढ्यम् ।
सम्यक्सच्चिद्घनैकामृतसुखकबलास्वादपूर्णो हृदासौ
ज्ञात्वा निःसारमेवं जगदखिलमिदं स्वप्रभः शान्तचित्तः ॥ ९८॥
क्षीयन्ते चास्य कर्माण्यपि खलु हृदयग्रन्थिरुद्भिद्यते वै
च्छिद्यन्ते संशया ये जनिमृतिफलदा दृष्टमात्रे परेशे ।
तस्मिंश्चिन्मात्ररूपे गुणमलरहिते तत्त्वमस्यादिलक्ष्ये
कूटस्थे प्रत्यगात्मन्यखिलविधिमनोगोचरे ब्रह्मणीशे ॥ ९९॥
आदौ मध्ये तथान्ते जनिमृतिफलदं कर्ममूलं विशालं
ज्ञात्वा संसारवृक्षं भ्रममदमुदिताशोकतानेकपत्रम् ।
कामक्रोधादिशाखं सुतपशुवनिताकन्यकापक्षिसंघं
छित्वासङ्गासिनैनं पटुमतिरभितश्चिन्तयेद्वासुदेवम् ॥ १००॥
जातं मय्येव सर्व पुनरपि मयि तत्संस्थितं चैव विश्वं
सर्वं मय्येव याति प्रविलयमिति तद्ब्रह्म चैवाहमस्मि ।
यस्य स्मृत्या च यज्ञाद्यखिलशुभविधौ सुप्रयातीह कार्यं
न्यूनं सम्पूर्णतां वै तमहमतिमुदैवाच्युतं संनतोऽस्मि ॥ १०१॥
इति श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्यस्य श्रीगोविन्दभगव-
त्पूज्यपादशिष्यस्य श्रीमच्छंकरभगवतः कृतौ
शतश्लोकी समाप्ता ॥
**********
No comments:
Post a Comment